Tytułem wstępu, należy wyjaśnić czym jest samo urządzenie, zwane potocznie (błędnie) "wykrywaczem kłamstw". Jest to aparat, który w swojej podstawowej wersji, zapisuje zmiany nieuświadamianych czynności przebiegu oddychania, elektrycznej oporności skóry oraz przebiegu pracy układu sercowo-naczyniowego. Dzięki jego działaniu można ujawnić i zarejestrować bieżącą aktywizację emocjonalną człowieka, w szczególności jego reakcję na odpowiednie obrazy lub pytania. Jak można zauważyć, wariograf nie daje jednoznacznej odpowiedzi czy dana osoba kłamie, a jedynie rejestruje jej reakcję, z której to badający musi wywnioskować poziom nieszczerości, lojalności czy posiadaniu związku z określoną sytuacją, badanego.
Badania wariograficzne pracowników były i są nadal bardzo popularne w Stanach Zjednoczonych. Ze względu na wciąż rosnąca ich ilość, brak odpowiedniego przygotowania "specjalistów" oraz zagrożenia płynące z ich błędnego odczytania, w 1988 postanowiono uchwalić Employee Polygraph Protection Act. Również i w Polsce zdarzały się przypadki zwolnienia pracownika ze względu na wynik badania wariograficznego[1]. Niestety polski Kodeks pracy nie zawiera żadnych regulacji, które jednoznacznie rozwiewałyby wątpliwości, powstające przy pytaniach dotyczących poddania się pracownika badaniom wariograficznym.
Słusznie wskazuje się, iż nacisk aby poddać się takim badaniom, może wynikać jedynie z przepisów ustawowych, które są wyjątkami od ogólnej reguły przyjętej w art. 51 Konstytucji RP ("Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby"). Nie jest taką podstawą art. 100 § 1 Kodeksu pracy (obowiązek stosowania się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę). Nie jest również taką podstawą art. 211 pkt. 5 KP, który zobowiązuje pracownika do poddania się badaniom lekarskim (nie innym). Wskazuje się również, że zakaz badań wariograficznych można wywnioskować z art. 11(1) KP[2], który to nakazuje pracodawcy szanować godność i inne dobra osobiste pracownika.
W związku z powyższym można uznać, iż niezgodnym z prawem jest zmuszanie pracownika do poddania się badaniu wariograficznego, bez wyraźnej podstawy prawnej (której w Kodeksie pracy brak). Ponadto, uzyskanie zgody na badanie nie tamuje możliwości jego przerwania w każdej chwili, gdy tylko badany wyrazi takie żądanie.
Sytuacja przedstawia się inaczej w przypadku funkcjonariuszy, lub kandydatów na funkcjonariuszy Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, czy też Policji itp. W tychże przypadkach, przepisy ustawowe przewidują możliwość poddania osoby badaniom psychofizjologicznym, gdy stara się o służbę na określonym stanowisku (np. art. 35a Ustawy o Policji[3]).
Przypisy:
[1] A. Borowiec, "Zwolniony z maszyny", Gazeta Wyborcza nr 186, wydanie z dnia 10/08/2002KRAJ, str. 3
[2] tak J. Wójcikiewicz, Badania poligraficzne (wariograficzne) pracownika i funkcjonariusza, [w:] Doctrina multiplex veritas una, księga jubileuszowa ofiarowana profesorowi M. Kulickiemu (red.) A. Bulsiewicz, A. Marek, V. Kwiatkowska-Darul.
[3] Szczegółowy wykaz stanowisk na jakich przeprowadzane są badania psychofizjologiczne w Policji, określony został w rozporządzeniu MWiA w sprawie trybu i warunków ustalania zdolności fizycznej i psychicznej policjantów do służby na określonych stanowiskach lub w określonych komórkach organizacyjnych jednostek Policji (Dz.U.2007.62.423)
