W świetle art. 56 par. 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRO) jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. Niniejsza sytuacja występuje wtedy, gdy pomiędzy malżonkami nie ma więzi fizycznej, ekonomicznej oraz emocjonalnej. Ustawodawca w tym artykule nie wymienia przesłanek rozwodu: DZIAŁ IV USTANIE MAŁŻEŃSTWA.
W dyspozycji art. 56 KRO zostało pominięte pojęcie "przyczyny rozkładu". Jednakże nie zwalnia to sądu od konieczności ich ustalania. Jest to niezbędne po to, by dowieżć, że orzeczenie rozwodu nie będzie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Ponadto w sprawach, w których strony nie żądają zaniechania orzekania o winie, sąd przez ustalenie przyczyn rozkładu może określić, kto ponosi winę powstania rozkładu pożycia. Bogate orzecznictwo Sądu Najwyższego dotyczące ustalania "ważnych przyczyn rozkładu pożycia", chociaż oparte na dawnym tekście Kodeksu rodzinnego z 1950 r., może być stosowane "odpowiednio".
Jako przykłady przyczyn zawinionych umożliwiających orzeczenie rozwodu Sąd Najwyższy wskazał:
1. Grożbę
"Przy ocenie, czy groźba rzucona przez jednego małżonka pod adresem drugiego małżonka mogła wpłynąć na rozkład pożycia stron, należy mieć na względzie nie tylko to, czy drugi małżonek mógł poczuć się tą groźbą zagrożony, lecz przede wszystkim to, czy użycie groźby może świadczyć o wrogim nastawieniu i jakie reakcje może wywołać u drugiego małżonka" (orzeczenie SN z dnia 24 kwietnia 1951 r., C 735/50, NP 1951, nr 12, s. 44).
2. Nieetyczne postępowanie
Można uznać, że powodem rozkładu pożycia mogą być tylko te czyny nieetyczne, które popełniono po zawarciu związku małżeńskiego. Chyba, że nieetyczne zachowanie zostało zatajone w okresie przedmałżeńskim, wówczas zasada ta nie ma zastosowania. "Nie ulega wątpliwości, że gdy jeden z małżonków stwierdzi, że jego małżonek, którego uważał za człowieka bez skazy, wysoce moralnego, popełnił przed zawarciem małżeństwa czyn w wysokim stopniu niemoralny, to stwierdzenie takich faktów, wywołując rozczarowanie, może pociągnąć za sobą niechęć do małżonka i nawet zupełny rozkład pożycia" (orzeczenie SN z dnia 31 maja 1949 r., C 583/49, PiP 1950, z. 8-9, s. 176).
3. Nieróbstwo
"Z konstytucyjnej zasady, że praca jest nie tylko prawem, ale także obowiązkiem i sprawą honoru każdego obywatela, wynika, że zachowanie się małżonka, który będąc zdolny do pracy, bez dostatecznego usprawiedliwienia nie pracuje lub pracuje w stopniu wysoce niedostatecznym, może być uznane za ważny powód rozkładu pożycia małżeńskiego, mimo że małżonek ten dostarcza dostateczne środki utrzymania rodziny, czerpiąc je np. z uprawiania spekulacji, ze stałych darów rodziny, z nagromadzonych uprzednio dużych zasobów itd., lub, mimo że sytuacja materialna rodziny (np. w związku z wysokimi dochodami drugiego małżonka) nie wymaga przyczyniania się tego małżonka do utrzymania rodziny. Opisane zachowanie się małżonka będzie z reguły ważnym powodem rozkładu pożycia, o ile drugi małżonek na niewłaściwość tego zachowania zwrócił uwagę i domagał się zmiany" (orzeczenie SN z dnia 9 marca 1956 r., IV CR 36/55, OSN 1956, poz. 110).
"(...) Bezczynny tryb życia żony-lalki może w zasadzie wywołać rozkład pożycia. Przy ocenie jednak tego związku przyczynowego należy mieć na uwadze całokształt stosunków materialnych i psychicznych małżonków. (...) Należało rozważyć, czy "sybarycki" tryb życia pozwanej nie był zgodny z wolą powoda, w takim przypadku, bowiem należałoby uznać za wadliwy wniosek, że postępowanie pozwanej zgodne z wolą męża mogło wywołać rozkład pożycia. W szczególności wymaga ustalenia, czy powód wymagał od żony, by zmieniła dotychczasowy tryb życia, by zaniechała zabaw i przyjęć, a zajęła się pracą zarobkową oraz czy i w jaki sposób starał się wpłynąć na pozwaną w tym kierunku. Jedynie, bowiem ustalenie, że postępowanie pozwanej, jej bezczynne życie spotkało się z wyraźną dezaprobatą powoda, mogłoby prowadzić do wniosku, że stan ten był ważnym powodem rozkładu" (orzeczenie SN z dnia 18 sierpnia 1955 r., II CR 1082/54, PiP 1956, z. 2, s. 393).
4. Odmowę współżycia płciowego
"Małżeństwo, które nie przystępuje do wypełnienia obowiązków, jakie nakłada zawarcie związku małżeńskiego (...), jest od samego początku martwe i nie spełnia swych zadań społecznych (...). Sama odmowa rozpoczęcia współżycia przez jednego z małżonków może być uznana za ważny powód rozkładu pożycia małżeńskiego, a jej motywy miałyby znaczenie dla oceny winy w spowodowaniu rozkładu tego pożycia" (orzeczenie SN z dnia 2 maja 1952 r., C 1096/51, NP 1953, nr 5, s. 81 oraz z dnia 2 maja 1959 r., CR 219/58, RPE 1960, nr 3, s. 286).
"Uzależnienie pożycia z mężem od "przepisania" mieszkania na imię żony i darowania jej mebli - może być uznane za współwinę żony w pogłębieniu powstałego już rozkładu wskutek nieusprawiedliwionego opuszczenia żony przez męża" (SN z dnia 15 listopada 1951 r., C 1003/51, OSN 1953, poz. 17)
5. Odmowę wzajemnej pomocy
"Naruszenie obowiązku wzajemnej pomocy, jeżeli wywołało stały rozkład pożycia małżeńskiego, może być uznane za wystarczającą podstawę do orzeczenia rozwodu. Zakres obowiązku wzajemnej pomocy, podobnie jak i zakres innych obowiązków z małżeństwa wynikających, nie może być mierzony obiektywną miarą, jak zakres obowiązku "staranności", o którym mowa w przepisach prawa materialnego; jeżeli jedno z małżonków wskutek wyjątkowej okoliczności znalazło się bez swej winy w sytuacji szczególnie ciężkiej, jak np. wskutek pobytu w więzieniu niemieckim, obowiązek pomocy ze strony drugiego z małżonków powinien być oceniony bardziej rygorystycznie, niżby to odpowiadało pojęciom przeciętnie myślącej kobiety lub przeciętnie myślącego mężczyzny" (orzeczenie SN z dnia 23 lutego 1950 r., WaC 298/49, PiP 1950, z. 10, s. 145).
6. Opuszczenie współmałżonka
"Przebywanie małżonka poza granicami kraju ( będąc w istocie nie usprawiedliwionym opuszczeniem współmałżonka ) oraz jego cudzołożny związek w pełni usprawiedliwiają wniosek, że zachowanie się takie stanowi ważną przyczynę rozkładu, ponieważ takie zachowanie się potępiają zasady (...) moralności" (orzeczenie SN z dnia 7 listopada 1955 r., III Cr 1328/54, PiP 1957, z. 2, s. 411).
Porzucenie współmałżonka prowadzi nieuchronnie do powstania rozkładu pożycia. Chodzi o opuszczenie, które ma charakter trwały i wywołane uzasadnioną przyczyną. Natomiast "opuszczenie przez żonę z dziećmi wspólnego domu, stanowiące reakcję na poważne zagrożenie ze strony męża bezpieczeństwa osobistego i wspólnych dzieci, nie jest moralnie naganne i nie może być uznane za zawinione spowodowanie rozkładu pożycia małżeńskiego" (orzeczenie SN z dnia 28 listopada 1997 r., II CKN 457/97, Mon.Prawn. 1998, nr 5, s. 4).
7. Pijaństwo
Elementem, który niszczy rodzinę jest nałogowe pijaństwo. Alkoholik nie interesuje się losem rodziny przez siebie założonej. Kiedy wydaje pieniądze na alkohol pozbawia rodzinę środków utrzymania. Często alkoholizm prowadzi to awantur, agresji, zdrady. Alkoholizm prowadzi do rozpadu więzi rodzinnej i jest jedną z najczęstszych przyczyn rozwodu.
Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 listopada 2001 r., I CKN 438/00 zgodnie z którym nie można wymagać od drugiego małżonka dalszego pożycia z nim, jeżeli sprzeciwia się temu dobro rodziny , a w szczególności dobro małoletnich dzieci stron.
8. Agresję
Agresja może wyrażać się w zniewagach słownych, poniżaniu godności osobistej, zniesławianiu czy naruszaniu nietykalności osobistej. To wszystko prowadzi do rozkładu pożycia małżeńskiego. Nawet jednorazowy postępek może w określonych okolicznościach stać się przyczyną rozkładu pożycia.
"(...) Fakt ciężkiego pobicia powoda przez pozwaną uznany być musi za ważny powód rozkładu pożycia małżeńskiego stron zawiniony przez pozwaną" (SN z dnia 7 listopada 1950 r., C 262/50, PiP 1951, z. 8-9, s. 423).
"Poniżanie przez męża godności osobistej żony, polegające na odmawianiu jej równego poziomu życia, póki nie pracowała zarobkowo oraz na szykanowaniu jej, gdy podjęła pracę, winno być uważane za ważną przyczynę powstania rozkładu pożycia małżeńskiego z winy męża" (orzeczenie SN z dnia 9 kwietnia 1953 r., II C 2911/52, PiP 1954, z. 1, s. 180).
9. Zaniedbywanie rodziny
"Notoryczne zaniedbywanie przez żonę wychowywania małoletnich dzieci, połączone z bezczynnym trybem życia, stanowić może powód do powstawania rozkładu pożycia małżeńskiego"(orzeczenie SN z dnia 18 sierpnia 1955 r., II CR 1082/54, PiP 1956, z. 2, s. 393).
10. Niewierność
Zawierając małżeństwo, małżonkowie zobowiązują się do wzajemnej pomocy oraz wierności. Naruszenie zasady wierności prowadzi do złamania danego słowa. Zdrada małżeńska jest od dawna uznawana za przyczynę powstawania rozkładu pożycia małżeńskiego. "Cudzołóstwo może być podstawą udzielenia rozwodu bez względu na czas, kiedy je popełniono, jeżeli było ono przyczyną lub choćby jedną z przyczyn rozkładu pożycia stron" (orzeczenie SN z dnia 19 grudnia 1950 r., C 347/50, OSN 1951, poz. 55).
"Nawet fakt jednorazowej zdrady małżeńskiej może być przyczyną rozkładu pożycia małżeńskiego" (orzeczenie SN z dnia 24 kwietnia 1951 r., C 667/50, OSN 1953, poz. 9).
11. Zmianę religii
"Zmiana religii przez jednego z małżonków może być - w konkretnych okolicznościach - uznana za zawinioną przyczynę rozkładu pożycia małżeńskiego (art. 57 § 1 kro)" ( Wyrok S.N. z dnia 25 sierpnia 2004 r. IV CK 609/2003 ).
12. Zły stosunek do rodziny małżonka
Małżonek może być uznany przez sąd za winnego rozkładu pożycia , jeżeli jego zachowanie w stosunku do rodziny współmałżonka jest naganne. Potwierdził to Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 7 marca 1953 r., C 2031/52, OSN 1953, poz. 123: "Osoba, która zawiera związek małżeński z osobą posiadającą nieletnie dzieci z poprzedniego małżeństwa, jakkolwiek nie sprawuje prawnej pieczy nad nimi, powinna wspólnie ze współmałżonkiem starać się o ich utrzymanie i wychowanie. Uchybia tym obowiązkom małżonek, który zachowaniem swoim stwarza warunki utrudniające drugiemu małżonkowi wypełnienie obowiązku troski o fizyczny i duchowy rozwój dzieci tego małżonka z poprzedniego małżeństwa, w szczególności gdy bez uzasadnionych powodów nie zgadza się na pobyt dzieci we wspólnym domu lub doprowadza drugiego małżonka do oddania dzieci na wychowanie poza wspólnotą rodzinną" .
Co ważne : "Niewłaściwe zachowanie się jednego z małżonków wobec matki drugiego małżonka, przejawiające się w znieważaniu i biciu jej, a tym bardziej w nastawaniu na jej życie, może stanowić przyczynę trwałego rozkładu pożycia stron, zawinioną przez stronę dopuszczającą się takiego zachowania" Tak wynika z orzeczenia SN z dnia 13 września 1950 r., C 335/50,( NP 1951, nr 11, s. 46).
Ważne!
Orzeczenie rozwodu z wylącznej winy współmałżonka powoduje roszczenie alimentacyjne dla strony przeciwnej nie tylko w przypadku powstałego niedostatku.
Zobacz:
Orzeczenie winy w wyroku rozwodowym - na co wpływa?
Tematy powiązane:
Uzasadnienie pozwu o rozwód
Sprawa o rozwód - wybór ciekawych orzeczeń
Rozwód w orzecznictwie Sądu Najwyższego
Stan prawny na 7 maja 2012 roku
