Spowodowanie zagrożenia na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub w strefie ruchu, czyli wszędzie tam, gdzie zastosowanie znajduje ustawa - Prawo o ruchu drogowym, stanowi wykroczenie na gruncie Kodeksu wykroczeń (k.w.). Innymi słowy, wykroczeniem będzie spowodowanie kolizji drogowej, w której nikt nie ucierpi (na przykład nieostrożny kierowca zajedzie drogę innemu kierowcy powodując uszkodzenia obu pojazdów) lub ucierpi, ale w stopniu nieznacznym (na przykład dozna otarcia naskórka lub innego drobnego skaleczenia). Zastosowanie znajdzie wtedy art. 86 k.w.
Kiedy jednak zdarzenie na drodze przyniesie skutek w postaci średnich obrażeń ciała czy nawet śmierci, mamy do czynienia z przestępstwem określonym na gruncie Kodeksu karnego (k.k.), w art. 177. Wyjaśnijmy, na czym polega przestępstwo spowodowania wypadku w ruchu i jakie grożą za to konsekwencje.
Zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym - czyli co?
Każdy kierowca, który zamierza być uczestnikiem ruchu lądowego musi zachowywać określone zasady bezpieczeństwa. Zasady ruchu drogowego ujęte są w ustawie - Prawo o ruchu drogowym i zawierają one szereg regulacji dotyczących poruszania się po drodze, zachowania się uczestnika ruchu drogowego w pewnych typowych sytuacjach (wyznaczonych na przykład przez sygnalizację świetlną albo znaki drogowe).
Zasady ruchu drogowego nie zawsze jednak będą pokrywać się z zasadami bezpieczeństwa na drodze - nierzadko, aby zachować ostrożność, kierujący pojazdem jest zmuszony do złamania określonego przepisu prawa (na przykład ustąpienie pierwszeństwa karetce jadącej na sygnale przez przejechanie skrzyżowania na czerwonym świetle, przekroczenie ciągłej linii oddzielającej pasy ruchu celem uniknięcia zderzenia z nieoczekiwaną przeszkodą). Innymi słowy, na bezpieczeństwo w ruchu składają się tak przepisy regulujące porządek poruszania się po drogach i określone zachowania uczestników ruchu, jak i pewne nieujęte w przepisach reguły zgodne ze specyfiką ruchu drogowego, jego zmiennością i dynamiką.
Zasada ostrożności
W ramach wymogów stawianych wzorcowi “dobrego kierowcy”, pojazd należy prowadzić nie tylko zgodnie z obowiązującymi przepisami, ale także w sposób rozważny, odpowiedzialny i ostrożny, to znaczy uwzględniać każdorazowe warunki panujące na drodze (natężenie ruchu, warunki pogodowe, w tym widoczność itp.). Kierowca powinien mieć opanowane zasady uczestniczenia w ruchu drogowym, umiejętnie prowadzić pojazd i posiadać niezbędne minimum doświadczenia.
Obowiązek zaś zachowania szczególnej ostrożności dotyczy zwiększonej uwagi i bycia przygotowanym na odpowiednio szybką reakcję na dynamicznie zmieniającą się sytuację na drodze, co dotyczy w szczególności manewrów takich jak wyprzedzanie, włączanie się do ruchu, przechodzenie pieszego przez jezdnię, ruch pojazdów uprzywilejowanych (karetka na sygnale) itd.
Zasada prędkości bezpiecznej
W myśl przepisów o ruchu drogowym i orzecznictwa Sądu Najwyższego, kierujący pojazdem powinien jechać z prędkością, która zapewni mu panowanie nad pojazdem, przy uwzględnieniu warunków panujących na drodze takich jak widoczność, stan nawierzchni, warunki atmosferyczne czy natężenie ruchu.
Zasada ograniczonego zaufania
Jedną z kluczowych zasad obowiązujących na drogach jest również tzw. zasada ograniczonego zaufania, zgodnie z którą “uczestnik ruchu i inna osoba znajdująca się na drodze mają prawo liczyć, że inni uczestnicy tego ruchu przestrzegają przepisów ruchu drogowego, chyba że okoliczności wskazują na możliwość odmiennego ich zachowania” (art. 4 ustawy - Prawo o ruchu drogowym). Wskazówką pozwalającą kierowcy na stwierdzenie, że inni uczestnicy ruchu mogą zachować się w sposób niezgodny z przepisami ruchu drogowego są pewne ich cechy czy zachowania pozwalające przypuszczać, że nie są w stanie przestrzegać przepisów (na przykład dzieci, osoby w podeszłym wieku, niektóre osoby niepełnosprawne, osoby, co do których można podejrzewać, że są pod wpływem alkoholu czy innych środków odurzających).
Jeśli takie zachowania są dobrze i wyraźnie dostrzegalne (dzieci grające w piłkę tuż przy jezdni, pojazd jadący slalomem na całej szerokości jezdni), nakłada to na kierującego pojazdem obowiązek zachowania szczególnej ostrożności i bycia przygotowanym na nieoczekiwane reakcje innych osób (np. wtargnięcie przez dziecko na jezdnię, gwałtowne manewry wykonywane przez kierowcę znajdującego się pod wpływem alkoholu).
Zasada ograniczonego zaufania pozwala nie przypisywać odpowiedzialności karnej kierowcy, jeśli doszłoby na przykład do wypadku ze skutkiem śmiertelnym z powodu zachowania innego uczestnika ruchu, jeśli kierowca nie mógł przewidzieć rozwoju wydarzeń, mimo wywiązania się z obowiązku szczególnej ostrożności i przestrzegania przepisów (na przykład osoba pod wpływem alkoholu nieoczekiwanie wybiegnie kierowcy pod samochód).
Co chroni art. 177 k.k.?
Art. 177 k.k. chroni bezpieczeństwo w komunikacji, czyli zmierza do zminimalizowania zagrożeń czyhających na człowieka będącego uczestnikiem takiego ruchu. Przepis ten składa się z dwóch paragrafów, które regulują kolejno odpowiedzialność za spowodowanie obrażeń ciała (§ 1) oraz ciężkiego uszczerbku na zdrowiu i śmierci człowieka (§ 2), a zatem celem tego przepisu jest również ochrona życia i zdrowia ludzkiego.
Co ważne, przedmiotem ochrony w art. 177 k.k. nie jest mienie - przepis ten przewiduje, że przestępstwem w tym wypadku jest spowodowanie wypadku, w którym ucierpi człowiek.
Kto może być sprawcą wypadku?
Sprawcą wypadku drogowego może być każdy uczestnik ruchu drogowego (czyli również pieszy). W zdarzeniu nie musi uczestniczyć żaden pojazd. Można sobie wyobrazić, że 2 osoby biegające po drodze w strefie zamieszkania potrącą przechodzące dziecko lub starszą osobę. Sam wypadek musi zdarzyć się po prostu w miejscu, do którego odnoszą się przepisy - droga publiczna, w strefach zamieszkania oraz w strefach ruchu.
Naruszenie zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym może być oczywiście umyślne (zdarza się, że ktoś celowo przekracza prędkość albo ignoruje znaki drogowe czy sygnalizację świetlną czy porusza się pojazdem bez prawa jazdy) lub nieumyślne (kiedy wynika to z nieostrożności czy beztroski kierowcy albo błędnej oceny sytuacji). Ustalenie rodzaju naruszonych zasad bezpieczeństwa oraz tego, czy do ich naruszenia doszło umyślnie czy nieumyślnie, może mieć zasadnicze znaczenie z punktu widzenia oceny stopnia zawinienia sprawcy, a w konsekwencji rzutować może na rozstrzygnięcie o karze (która może zostać złagodzona przy stwierdzeniu, że sprawca działał nieumyślnie).
Jednak samo spowodowanie wypadku drogowego jest zawsze nieumyślne. Jeżeli ktoś zrobił to umyślnie to będzie odpowiadał za inne przestępstwa typu zniszczenia mienia, spowodowanie uszczerbku na zdrowiu, czy nawet usiłowanie zabójstwa. Umyślnie można naruszyć zasady bezpieczeństwa, ale zwykle nikt naruszając nawet zasady bezpieczeństwa nie ma zamiaru spowodowania wypadku.
Oprócz spowodowania u innej osoby średniego uszczerbku na zdrowiu, art. 177 k.k. wyróżnia dwa typy kwalifikowane wypadku drogowego: skutkujący ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu (ofiara dozna ciężkiego kalectwa, straci wzrok, stanie się niezdolna do pracy itd) lub śmiercią.
Na czym polega skutek wypadku drogowego?
Istotne znaczenie przy popełnieniu przestępstwa poprzez spowodowanie wypadku, w którym ucierpi człowiek jest, aby doznane obrażenia spowodowały rozstrój zdrowia trwający powyżej 7 dni (czyli stanowiły tzw. średni uszczerbek na zdrowiu). Jeśli okres ten będzie krótszy, sprawca odpowie za wykroczenie z art. 86 k.w. i nieumyślne spowodowanie lekkiego uszczerbku na zdrowiu z art. 157 § 3 k.k. Skutkami wypadku drogowego mogą być również śmierć i ciężki uszczerbek na zdrowiu.
Związek przyczynowy
Kluczową kwestią, którą musi rozważyć sąd w sprawie spowodowania wypadku drogowego z art. 177 k.k. jest wystąpienie związku przyczynowego między naruszeniem zasad bezpieczeństwa a spowodowanym wypadkiem. Mówiąc inaczej, sąd obowiązany jest zbadać, czy gdyby sprawca wypadku zachował zasady bezpieczeństwa, to do zdarzenia by nie doszło. Jeśli bowiem mimo zastosowania się do zasad, do wypadku i tak by doszło - nie ma podstaw do pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności karnej (może wówczas odpowiedzieć za wykroczenie). Posługując się przykładem - jeśli sprawca wypadku jadąc z nadmierną prędkością potrąci pieszego, który wtargnął na jezdnię mając czerwone światło - sąd musi dokładnie zbadać, czy sprawca mógłby uniknąć wypadku, gdyby jechał z dozwoloną prędkością. Nie można bowiem wykluczyć, że nawet gdyby jechał zgodnie z przepisami, do wypadku i tak by doszło.
Jaka odpowiedzialność grozi za przestępstwo spowodowania wypadku?
Spowodowanie wypadku drogowego zagrożone jest karą pozbawienia wolności do 3 lat, jeśli inna osoba doznała średniego (trwającego ponad 7 dni) uszczerbku na zdrowiu. Jeśli zaś skutkiem wypadku będzie śmierć innej osoby albo ciężki uszczerbek na zdrowiu, sprawca wypadku podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat.
Przestępstwo z art. 177 k.k. określone w §2 zawsze jest ścigane z urzędu. Inaczej sprawa ma się ze ściganiem spowodowania wypadku skutkującego średnim uszczerbkiem na zdrowiu w przypadku, gdy osobą pokrzywdzoną przestępstwem jest osoba najbliższa (małżonek, dziecko, rodzic itp.) dla sprawcy - wówczas ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.
W przypadku przestępstwa określonego w § 1 może znaleźć zastosowanie art. 59 k.k. (odstąpienie od wymierzenia kary), o ile sąd orzeka równocześnie środek karny (na przykład zakaz prowadzenia pojazdu), przepadek czy środek kompensacyjny, co powoduje spełnienie celu kary. Możliwe jest również warunkowe umorzenie postępowania karnego (art. 66 § 1 k.k.).
Surowszą karę dla sprawcy wypadku przewiduje się, jeżeli znajdował się on w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, a także gdy zbiegł z miejsca zdarzenia.
Wykroczenie z art. 86 k.w. podlega karze grzywny i może skutkować zakazem prowadzenia pojazdów. Popełnienie tego wykroczenia pod wpływem alkoholu lub podobnego środka grozi karą grzywny, aresztu lub ograniczenia wolności.
Ustalenie odpowiedzialności sprawcy i wymiaru kary, jaka mu grozi z tego tytułu zawsze wymaga wnikliwej analizy okoliczności zdarzenia, w tym zachowania zarówno sprawcy wypadku, jak i osób nim poszkodowanych. Podczas takiej sytuacji warto skorzystać z pomocy prawnej prawnika, radcy prawnego lub kancleari adwokackiej takiej jak Kancelaria Adwokacka Wodzisław Śląski, która pomoże ustalić wszystkie szczegóły zdarzenia. Rolą adwokata jest uzyskanie dla swojego klienta jak najniższej kary, a jeżeli będą ku temu warunki to powinien walczyć o warunkowe umorzenie postępowania karnego.
