mariusz.szaszor 07 września 2010 Geneza wolności zrzeszania się.

Nie bez powodu wskazuje się, że urzeczywistnienie zasady wolności zrzeszania się stanowi wyraz funkcjonowania demokracji w państwie. Potwierdzeniem tej tezy może być fakt ujęcia stosownego zapisu dotyczącego wspomnianej zasady w ustawach zasadniczych większości państw demokratycznych.

W rodzimej ustawie zasadniczej z 1997r. zasada wolności zrzeszania się expressis verbis wymieniona została w art. 12 wskazującym, że „Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji. W konstytucji wolność zrzeszania się uznana została w art. 59 za jedno z podstawowych wolności i praw politycznych.

Zasada wolności zrzeszania się ze względu na swój fundamentalny wymiar znalazła swoje odzwierciedlenie zarówno w prawnych jak i pozaprawnych aktach różnego szczebla. Wśród pozaprawnych aktów odnoszących się do wolności zrzeszania się należy przede wszystkim wskazać bardzo postępową jak na owe czasy encyklikę „Rerum Novarum” Leona XIII z 15 maja 1891 roku, w której to Papież potwierdził prawnonaturalne pochodzenie zasady wolności zrzeszania[1], wskazując jednocześnie model chrześcijańskiego ruchu robotniczego, który miał być alternatywą na coraz szersze wpływy marksistowskiej idei związków robotniczych.

Do najważniejszych międzynarodowych aktów prawnych odnoszących się do wolności zrzeszania zaliczyć należy Powszechną Deklarację Praw
Człowieka z 10 grudnia 1948 roku. Artykuł 23 wspomnianej deklaracji odnosi się wprost do wolności zrzeszania się stwierdzając, że „ Każdy człowiek ma prawo do tworzenia związków zawodowych, i do przystępowania do związków zawodowych dla ochrony swych interesów”. W konstytucji Międzynarodowej Organizacji Pracy z 18 września 1948r. zasada wolności zrzeszania się wymieniana jest jako jedna z czterech podstawowych zasad, na których opierać miała się działalność tej instytucji. W załączniku dotyczącym zamierzeń i celów MOP wskazuje się, że „ wolność wypowiadania i zrzeszania się jest warunkiem nieodzownym trwałego postępu”.

Szczegółowe uregulowania dotyczące wolności związkowej znalazły się w Konwencji MOP[2] Nr 87 z 9.07.1948r. dotyczącej wolności związkowej i ochrony praw związkowych. Konwencja ta wyznaczyła pewnego rodzaju międzynarodowe standardy wolności zrzeszania się. Art. 2 konwencji wskazuje, wprost, że pracownicy jak i pracodawcy bez uprzedniego zezwolenia jakiegokolwiek organu władzy państwowej mają prawo tworzyć swoje organizacje. Bardzo istotne znaczenie z punktu widzenia ochrony prawa zrzeszania ma Konwencja MOP Nr 98[3] z 1.7.1949r. dotycząca stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań. Głównym celem tej konwencji jest zagwarantowanie pracownikom prawa do zrzeszania się oraz ochrona przed jakiegokolwiek rodzaju aktami naruszającymi to prawo. Przepisy te pomimo ratyfikacji obu konwencji przez stronę Polską nie były ze względów ideologicznych przestrzegane w okresie PRL.[4] W okresie stanu wojennego władza najpierw zawiesiła, a następnie zdelegalizowała wszystkie związki zawodowe łamiąc tym samym postanowienia wcześniej ratyfikowanych umów międzynarodowych. W wyniku takiego działania Międzynarodowa Konfederacja Wolnych Związków Zawodowych (MKWZZ) oraz Światowa Konfederację Pracy (ŚKP) złożyły wspólną skargę na rząd PRL oskarżając o łamanie fundamentalnych Konwencji MOP Nr 87 oraz 98.