Zgodnie z zaleceniami MOP kryteria wyboru organizacji reprezentatywnej powinny być z góry ustalone oraz obiektywne tak, aby wykluczyć arbitralne decyzje władzy państwowej. W rodzimym ustawodastwie wyróżniamy trzy szczeble reprezentatywności – zakładowej, ponadzakładowej oraz krajowej. Kryteria, według, których ustalamy reprezentatywność organizacji znaleźć możemy w przepisach KP oraz ustawach o TrójKomSG oraz ZwZawU.
Zgodnie z art. 241²?ª Kodeksu pracy [1] za reprezentatywną zakładową organizacją związkową uważana jest organizacja: - będąca jednostka organizacyjną albo organizacją członkowską ponadzakładowej organizacji związkowej uznanej za reprezentatywną na podstawie art.241¹? § 1 pkt 1, pod warunkiem , że zrzesza ona co najmniej 7% pracowników zatrudnionych u pracodawcy, lub zgodnie z pkt2 zrzeszająca co najmniej 10% pracowników zatrudnionych u pracodawcy. Ustawodawca w dalszej części w §2 wspomnianego art. 241²?ª wskazuje , że jeżeli żadna z zakładowych organizacji związkowych nie spełnia powyższych wymogów wówczas za reprezentatywna organizację związkową uznawana jest organizacja zrzeszająca największą liczbę pracowników. Widać tutaj, że za główne kryterium reprezentatywności ustawodawca przyjął kryterium liczby pracowników. Zgodnie z § 3 art.241²?ª przy ustalaniu liczby pracowników zrzeszonych w zakładowej organizacji związkowej uwzględnia się wyłącznie pracowników należących do tej organizacji przez okres co najmniej 6 miesięcy. W razie, gdy pracownik należy do kilku zakładowych organizacji związkowych, uwzględniony może być tylko jako członek jednej wskazanej przez niego organizacji związkowej.
Przepisy te a zwłaszcza zróżnicowanie kryterium reprezentatywności ( niższy wymóg zrzeszonych członków ponadzakładowej organizacji ) okazały się zgodne z zasadą równości wyrażoną w art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej ( wyrok TK z dnia 23 października 2001r. K.22/2001[2] ) We wniosku skierowanym do TK, wskazano, że niejednakowy próg reprezentatywności prowadzi do uprzywilejowania związków największych tj. OPZZ i Solidarność. W uzasadnieniu wyroku TK trafnie wg mnie wskazał, że zróżnicowane kryteria reprezentatywności „ korespondują (…) z preferencją ustawodawcy do zawierania układów zakładowych obejmujących możliwe najszerszy zakres grup zawodowych” W orzeczeniu tym zwrócono uwagę na silniejszą pozycję ponadzakładowych organizacji związkowych wobec pracodawcy w związku, z czym organizacje te mogą skuteczniej reprezentować interesy pracowników nawet przy mniejszej liczbie zrzeszonych członków w danym zakładzie.
W orzeczeniu TK odniósł się również do art.241²?ª § 3, który wskazuje, że przy ustalaniu liczby pracowników zrzeszonych w zakładowej organizacji związkowej uwzględnia się wyłącznie pracowników należących do tej organizacji przez okres co najmniej 6 miesięcy. Wg Trybunału organizacjami reprezentatywnymi są nie tylko takie organizacje, które zrzeszyły określoną liczbę członków. TK wskazuje, że baza członkowska organizacji reprezentatywnej powinna się odznaczać pewna stabilnością, nie można zatem uznać za reprezentatywną organizacji , która tylko na potrzeby prowadzenia rokowań w sprawie układu osiągnęła określony w ustawie wskaźnik zrzeszenia.
W przypadku zgłoszenia zastrzeżenia, co do spełniania przez daną organizację związkową określonych w art. 24125a § 1 i 2 kryteriów reprezentatywności organizacja związkowa, wobec której zostało zgłoszone zastrzeżenie ma prawo wystąpić do sądu rejonowego – sądu pracy, właściwego dla siedziby pracodawcy z wnioskiem o stwierdzenie reprezentatywności. Sąd wydaje w tej sprawie orzeczenie w ciągu 30 dni od dnia złożenia wniosku, w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym.
