Tryb i przesłanki wyłączenia wspólnika w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością uregulowane są w art. 266 – 269 Kodeksu spółek handlowych. Wyłączenie dokonywane jest przez właściwy miejscowo sąd okręgowy (wydział gospodarczy) w trybie procesu cywilnego.
Określając przesłanki wyłączenia wspólnika w spółce z o.o., art. 266 § 1 k.s.h. posługuje się niedookreślonym zwrotem „ważne przyczyny”. W doktrynie prawa handlowego wskazuje się, że mogą być to zarówno kwestie zawinione przez wspólnika, takie jak działanie na szkodę spółki, podejmowanie działań konkurencyjnych czy naruszenie zasad lojalności wobec spółki, ale także przyczyny niezależne od wspólnika, którego dotyczy powództwo o wyłączenie, a nawet takie okoliczności jak niemożność bezkonfliktowego współdziałania z pozostałymi wspólnikami (zob. teza wyroku SN z dnia 19.03.1997, sygn. akt II CKN 31/97, OSNC 1997/8/116).
Zasadą jest, że wniosek o wyłączenie wspólnika powinni złożyć wszyscy pozostali wspólnicy, a przysługujące im udziały powinny stanowić więcej niż połowę kapitału zakładowego (art. 266 § 1 k.s.h.). Jednakże przepisy przewidują, że umowa spółki może przyznać prawo wystąpienia z omawianym powództwem także mniejszej liczbie wspólników, zachowując jednak warunek posiadania więcej niż połowy kapitału zakładowego. W tym przypadku powinni być pozwani wszyscy pozostali wspólnicy (art. 266 § 2 k.s.h.).
Ważne zastrzeżenie zawiera § 3 art. 266 k.s.h. Przepis ten przewiduje, że udziały wspólnika wyłączonego muszą być przejęte przez wspólników lub osoby trzecie, przy czym cenę przejęcia ustala sąd na podstawie rzeczywistej wartości w dniu doręczenia pozwu. Należy przy tym podkreślić, iż przejęcie udziałów, o którym mowa nie może być utożsamiane ze zbyciem udziałów w spółce. W przypadku przejęcia mowa bowiem o wartości rzeczywistej udziałów, czyli wartości określanej na podstawie cen rynkowych, jak wskazano wyżej – w dniu doręczenia pozwu. Art. 267 § 1 k.s.h. wskazuje ponadto, iż sąd, orzekając o wyłączeniu, wyznacza termin, w ciągu którego wyłączonemu wspólnikowi ma być zapłacona cena przejęcia wraz z odsetkami, licząc od dnia doręczenia pozwu. Jeżeli w ciągu tego czasu kwota nie została zapłacona albo złożona do depozytu sądowego, orzeczenie o wyłączeniu staje się bezskuteczne. W takim przypadku wspólnik bezskutecznie wyłączony ma prawo żądać od pozywających naprawienia szkody (art. 267 § 2 k.s.h.).
Przepisy k.s.h. regulują także kwestię w momentu wyłączenia wspólnika ze spółki. W przypadku wydania przez sąd wyroku wyłączającego wspólnika ze spółki i przejęcia jego udziałów zgodnie z wskazanymi wyżej zasadami, wspólnika uważa się za wyłączonego ze spółki już od dnia doręczenia mu pozwu, z zastrzeżeniem, że nie wpływa to na ważność czynności, w których brał on udział w spółce po dniu doręczenia mu pozwu. Oczywiście faktyczne wyłączenie wspólnika nastąpi dopiero w momencie zapłaty wartości przejętych udziałów – do tego momentu może on zatem wykonywać wszystkie przysługujące mu uprawnienia, które – jak wprost wskazuje art. 269 k.s.h. – pozostają ważne i skuteczne. Stąd też, doniosłe znaczenie praktyczne będzie mieć możliwość, jaką daje art. 268 k.s.h. Przepis ten przewiduje, że w celu zabezpieczenia powództwa sąd może, z ważnych powodów, zawiesić wspólnika w wykonywaniu jego praw udziałowych w spółce.
