Poznajmy stan faktyczny
Uprawniony do zachowku, wystąpił z pozwem przeciwko spadkobiercy testamentowemu, o zapłatę pewnej kwoty. Powód jest wnukiem spadkodawczyni i jedynym żyjącym jej zstępnym. Pozwany zaś nie jest osobą spokrewnioną w linii prostej ze spadkodawczynią. W przypadku zatem dziedziczenia ustawowego, powód dziedziczyłby spadek w całości. W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa, uzasadniając że powód i jego ojciec otrzymali od spadkodawczyni darowizny o znacznej wartości. Zdaniem pozwanego wyczerpały one roszczenie powoda o zachowek.
... przepis prawny
Na podstawie art. 991 par. 1 Kodeksu cywilnego (dalej; K.c.) zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. W innych wypadkach będzie to - połowa wartości tego udziału (zachowek).
... oraz wyrok Trybunału Konstytucyjnego
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 991 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny jest zgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz z art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Co stwierdził Trybunał?
Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że ograniczenie swobody testowania prawem do zachowku jest niezbędne ze względu na ochronę praw i wolności innych osób w rozumieniu art. 31 ust. 3 Konstytucji, a więc osób z kręgu najbliższej rodziny spadkodawcy. Pomimo iż normy konstytucyjne nie gwarantują konstytucyjnego prawa podmiotowego do zachowku, zdaniem Trybunału, prawodawca zobowiązany jest stworzyć rozwiązania zabezpieczające - na wypadek rozrządzenia majątkiem in mortis causa - sytuację ekonomiczną i prawną określonych podmiotów, które pozostają w konstytucyjnie relewantnych relacjach rodzinnych z spadkodawcą (art. 18, art. 30 i art. 47 Konstytucji).
(...) W warunkach konkretnej sprawy, ocena dokonana na gruncie art. 64 ust. 1 Konstytucji przemawiała za zgodnością zakwestionowanego przepisu z art. 47 Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że prawo do zachowku stanowi uzasadnione konstytucyjnie ograniczenia praw podmiotowych. Nie oznacza to jednak, że przyjęty przez prawodawcę krąg uprawnionych do zachowku oraz wysokość roszczenia o zachowek Trybunał uznał za optymalny i jedyny możliwy w świetle regulacji konstytucyjnej. Prawodawcy przysługuje w tym zakresie szeroka swoboda regulacyjna.
Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.
Podsumujmy
Po wyroku Trybunału Konstytucyjnego art. 991 par. 1 Kodeksu cywilnego nie zmieni się. Członkom rodziny spadkodawcy pominiętym w testamencie przysługuje prawo do zachowku. Co istotne, niniejsze uprawnienie nie będzie przysługiwać osobom, które zostały uznane za niegodne dziedziczenia (art. 928 par. 2 K.c.), odrzuciły spadek (art. 1020 K.c.), lub zrzekły się dziedziczenia za życia spadkodawcy ( art. 1049 K.c.). Uprawnionym do zachowku nie będzie również małżonek spadkodawcy pozostający w orzeczonej separacji ( art. 935[1] K.c.) oraz małżonek wyłączony od dziedziczenia (art. 940 K.c.). W świetle art. 1008 – 1011 K.c. prawa do zachowku nie będzie miała osoba lub osoby które spadkodawca wydziedziczył w swoim testamencie.
Żródło: Trybunał Konstytucyjny - www.trybunal.gov.pl
Podstawa prawna:
- art. 991 par. 1 Kodeksu cywilnego
Stan prawny na 29 lipca 2013 roku
