Nowa instytucja
Z dniem 1 stycznia 2012 roku weszła w życie ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz.U. nr 149 poz. 887). Wprowadziła ona instytucję tzw. asystenta rodziny, którego podstawowym zadaniem będzie wspieranie rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych. Głównym zadaniem samej ustawy jest przede wszystkim działanie dla dobra dzieci oraz wspieranie całej rodziny w formie pracy z nią (poprzez asystenta) lub pomocy w opiece i wychowywaniu dziecka (tj. objęcie opieką i wychowaniem w placówce wsparcia dziennego; art. 8 ust. 2 pkt. 1 i 2). Wsparcie to ma polegać na planowanych działaniach mających na celu przywrócenie rodzinie zdolności do pełnienia swoich funkcji.
Kiedy asystent rodziny jest przydzielany?
Podstawą do przydzielenia asystenta danej rodzinie jest dokonanie analizy sytuacji rodziny poprzez przeprowadzenie w tej rodzinie wywiadu środowiskowego, na zasadach określonych w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362, z zm.). Po przeprowadzeniu powyższych czynności, pracownik socjalny kieruje do kierownika ośrodka pomocy społecznej wniosek o przydzielenie asystenta.
Wymagania wobec kandydata na asystenta rodziny.
Aby zostać asystentem należy spełnić kilka warunków. Przede wszystkim osoba taka musi posiadać
1. wykształcenie wyższe na kierunku pedagogika, psychologia, socjologia, nauki o rodzinie lub praca socjalna
lub
2. wykształcenie wyższe na dowolnym kierunku uzupełnione szkoleniem z zakresu pracy z dziećmi lub rodziną i udokumentuje co najmniej roczny staż pracy z dziećmi lub rodziną lub studiami podyplomowymi obejmującymi zakres programowy szkolenia określony na podstawie ust. 3 i udokumentuje co najmniej roczny staż pracy z dziećmi lub rodziną
lub
3. wykształcenie średnie i szkolenie z zakresu pracy z dziećmi lub rodziną, a także udokumentuje, co najmniej 3-letni staż pracy z dziećmi lub rodziną;
Dodatkowo, kandydat taki nie może być pozbawiony władzy rodzicielskiej oraz władza ta nie może być zawieszona ani ograniczona. Musi wypełniać obowiązek alimentacyjny, w przypadku, gdy taki obowiązek w stosunku do niego wynika z tytułu egzekucyjnego. Ponadto, z zrozumiałych powodów nie może być on również skazany prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe. Oznacza to, że nie ma znaczenia karalność za wykroczenia oraz wykroczenia skarbowe.
Inaczej ma się sytuacja w związku z warunkowym zawieszeniem postępowania karnego. Zastosowanie tego środka probacyjnego przed przystąpieniem do konkursu na stanowisko nie powinno stanowić przeszkody do wykonywania zawodu. Jednakże wszczęcie postępowania karnego o umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego i zakończenie go warunkowym umorzeniem skutkuje daleko idącymi konsekwencjami „pracowniczymi”. Asystent rodziny na czas postępowania zostaje zawieszony w pełnieniu obowiązków do prawomocnego zakończenia postępowania. Tym samym otrzymuje on połowę przysługującego mu wynagrodzenia. Wypłacenie pozostałej części po wyroku warunkowo umarzającym postępowanie karne nie jest możliwe, a czas pozostawania w zawieszeniu, jeśli asystent zatrudniony jest na podstawie umowy o pracę, nie wlicza się również do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Zadania asystenta rodziny.
Zgodnie z treścią art. 14 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, asystent rodziny prowadzi pracę z rodziną w miejscu jej zamieszkania lub w miejscu wskazanym przez rodzinę. Jego zadania wyszczególnia art. 15 ust. 1 pkt. 1-19, jednakże jest to katalog niezamknięty (co oznacza, że zakres kompetencji może zostać poszerzony o prace, które maja w inny sposób pomóc danej rodzinie).
Obowiązkiem asystenta rodziny jest w szczególności:
1. opracowanie i realizacja planu pracy z rodziną we współpracy z członkami rodziny i w konsultacji z pracownikiem socjalnym, o którym mowa w art. 11 ust. 1 (plan ten obejmuje zakres realizowanych działań mających na celu przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, a także zawiera terminy ich realizacji i przewidywane efekty);
2. opracowanie, we współpracy z członkami rodziny i koordynatorem rodzinnej pieczy zastępczej, planu pracy z rodziną, który jest skoordynowany z planem pomocy dziecku umieszczonemu w pieczy zastępczej;
3. udzielanie pomocy rodzinom w poprawie ich sytuacji życiowej, w tym w zdobywaniu umiejętności prawidłowego prowadzenia gospodarstwa domowego;
4. udzielanie pomocy rodzinom w rozwiązywaniu problemów socjalnych;
5. udzielanie pomocy rodzinom w rozwiązywaniu problemów psychologicznych;
6. udzielanie pomocy rodzinom w rozwiązywaniu problemów wychowawczych z dziećmi;
7. wspieranie aktywności społecznej rodzin;
8. motywowanie członków rodzin do podnoszenia kwalifikacji zawodowych;
9. udzielanie pomocy w poszukiwaniu, podejmowaniu i utrzymywaniu pracy zarobkowej;
10. motywowanie do udziału w zajęciach grupowych dla rodziców, mających na celu kształtowanie prawidłowych wzorców rodzicielskich i umiejętności psychospołecznych;
11. udzielanie wsparcia dzieciom, w szczególności poprzez udział w zajęciach psychoedukacyjnych;
12. podejmowanie działań interwencyjnych i zaradczych w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa dzieci i rodzin;
13. prowadzenie indywidualnych konsultacji wychowawczych dla rodziców i dzieci;
14. prowadzenie dokumentacji dotyczącej pracy z rodziną;
15. dokonywanie okresowej oceny sytuacji rodziny, nie rzadziej niż co pół roku, i przekazywanie tej oceny podmiotowi, o którym mowa w art. 17 ust. 1;
16. monitorowanie funkcjonowania rodziny po zakończeniu pracy z rodziną;
17. sporządzanie, na wniosek sądu, opinii o rodzinie i jej członkach;
18. współpraca z jednostkami administracji rządowej i samorządowej, właściwymi organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami i osobami specjalizującymi się w działaniach na rzecz dziecka i rodziny;
19. współpraca z zespołem interdyscyplinarnym lub grupą roboczą, o których mowa w art. 9a ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz. 1493, z 2009 r. Nr 206, poz. 1589 oraz z 2010 r. Nr 28, poz. 146 i Nr 125, poz. 842), lub innymi podmiotami, których pomoc przy wykonywaniu zadań uzna za niezbędną.
Uprawnienia.
Aby asystent mógł należycie wykonywać swoje zadania ustawa wyposażyła go w szereg uprawnień, których wykorzystanie ma usprawnić pracę z rodziną. Ma on prawo do wglądu do dokumentów zawierających dane osobowe członków rodziny, niezbędne do prowadzenia pracy z rodziną, w tym:
1. imię i nazwisko,
2. datę urodzenia,
3. obywatelstwo,
4. adres miejsca zamieszkania,
5. stan cywilny,
6. wykształcenie,
7. zawód,
8. miejsce pracy,
9. źródła dochodu,
10. dane dotyczące warunków mieszkaniowych,
11. dane dotyczące sytuacji prawnej oraz aktualnego miejsca pobytu dziecka,
12. dane o rozwoju psychofizycznym dziecka;
Może również występować do właściwych organów władzy publicznej, organizacji oraz instytucji o udzielenie informacji, w tym zawierających dane osobowe, niezbędnych do udzielenia pomocy rodzinie czy też przestawiać im swoje oceny i wnioski zmierzających do zapewnienia skutecznej ochrony praw rodzin.
Co istotne, asystent rodziny, wykonując czynności w ramach swoich obowiązków, korzysta z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych. Ma to znaczenie w przypadku ochrony wynikającej m.in. z przepisów Kodeksu karnego (np. naruszenia nietykalności cielesnej funkcjonariusza publicznego; art. 222 i inne przestępstwa z rozdziału XXIX k.k.).
