redakcja 17 grudnia 2010 Członkostwo w otwartym funduszu emerytalnym.

Zawarcie umowy to podstawowy sposób uzyskania członkostwa w otwartym funduszu dla osób urodzonych po 31 grudnia 1968r. i jedyny możliwy dla urodzonych pomiędzy 31 grudnia 1948r. a 1 stycznia 1969r.

Forma umowy

Zgodnie z art. 5 rozporządzenia Rady Ministrów z 9 czerwca 1998r.[1] umowa o członkostwo w otwartym funduszu emerytalnym jest zawierana na piśmie, pod rygorem nieważności i co najmniej jeden egzemplarz umowy powinien zostać przekazany członkowi funduszu. Osoba przystępująca do funduszu emerytalnego składa stosowną deklarację na formularzu umowy udostępnionym przez ten fundusz. Rozporządzenie szczegółowo określa, co zawiera każdy formularz umowy, a mianowicie: - oznaczenie nazwy, siedziby oraz adres funduszu, - deklaracje przystąpienia do funduszu, - informacje   o sposobie wykorzystania środków zgromadzonych na rachunku członka otwartego funduszu emerytalnego, w przypadku, gdy śmierć osoby wskazanej nastąpi przed śmiercią członka funduszu, a członek ten nie wskaże innej osoby oraz oświadczenie osoby przystępującej do funduszu o zapoznaniu się z treścią tej informacji, - pouczenie, że wypełnienie danych formularza w zakresie danych, które nie muszą być podane w deklaracji, nie jest obowiązkowe. Deklaracja, o której mowa powyżej powinna ponadto zawierać:
- dane personalne osoby przystępującej do funduszu
- oświadczenie o zapoznaniu się z prospektem informacyjnym funduszu
- imienne wskazanie uposażonych w razie śmierci
- oświadczenie o stosunkach majątkowych
- datę i godzinę złożenia deklaracji oraz dokument potwierdzającego tożsamość osoby składającej deklarację.

Jakie elementy zawiera formularz umowy

Zgodnie z § 3 rozporządzenia w sprawie sposobu i trybu zawarcia umowy formularz umowy o członkostwo powinien zawierać:  1) informację o sposobie wykorzystania środków zgromadzonych na rachunku członka otwartego funduszu emerytalnego, w przypadku, gdy śmierć osoby wskazanej nastąpi przed śmiercią członka funduszu, a członek ten nie wskaże innej osoby oraz oświadczenie osoby przystępującej do funduszu o zapoznaniu się z treścią tej informacji, 2)  informację o skutkach rozwiązania umowy z otwartym funduszem emerytalnym lub rezygnacji z członkostwa w funduszu przed upływem 24 miesięcy oraz oświadczenie osoby przystępującej do funduszu o znajomości tych skutków, ⁴⁾ § 3 pkt 2 zmieniony przez § 1 pkt 3 lit. a) rozporządzenia z dnia 3 lutego 2004 r. (Dz.U.04.34.295) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 1 kwietnia 2004 r. 3) informację o obowiązku: -powiadomienia funduszu o istniejących stosunkach małżeńskich oraz o ich każdorazowej zmianie, -informowania funduszu o każdorazowej zmianie imion, nazwiska, miejsca zamieszkania itd.

Umowa z otwartym funduszem emerytalnym zostaje zawarta z chwilą podpisania, przez osobę przystępującą do OFE i osobę reprezentującą fundusz- akwizytora. Dodatkowo dla osób urodzonych w latach 1949-1953 wprowadzono warunek w postaci złożenia stosownego oświadczenia o zapoznaniu się z treścią przepisów ustawy emerytalnej.[2] Reprezentant funduszu został zobowiązany do pouczenia osoby przystępującej do funduszu o konsekwencjach, jakie mogą z tego faktu wyniknąć. W szczególności, że emerytura z FUS może być istotnie niższa.[3]

Zgodnie z art. 111 pkt. 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r., które do dnia 31 grudnia 1999r. wyraziły chęć przystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego nie mogą tego oświadczenia odwołać. „(…) Przepis ten nie może być jednakże rozumiany w ten sposób, że wyłącza możliwość uchylenia się od jego skutków z powodu wady oświadczenia woli, jaką jest błąd. Oczywiście, dla skuteczności takiego uchylenia się od oświadczenia o przystąpieniu do otwartego funduszu emerytalnego, konieczne jest spełnienie przesłanek określonych w art. 84 i 88 k.c.(…)” Sąd Apelacyjny w Katowicach uznał, że można uchylić się od złożonego pod wpływem błędu oświadczenia o przystąpieniu do OFE, kiedy to przedstawiciel funduszu nie dochował należytej staranności przy przedstawieniu oferty funduszu i przy zawarciu samej umowy.[4] Inaczej przedstawia się sytuacja, gdy osoba był już raz członkiem otwartego funduszu. W takiej sytuacji akwizytor wykonujący czynności akwizycyjne nie ma obowiązku informowania o konsekwencjach przystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego.[5]

Każda osoba objęta obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym powinna w terminie 7 dni od powstania obowiązku ubezpieczenia emerytalnego dokonać wyboru jednego z działających na runku funduszy emerytalnych.

Zgodnie z art. 81 ust. 1 ustawy o o.f.f.e. uzyskanie członkostwa w otwartym funduszu następuje z chwilą zawarcia umowy z funduszem pod warunkiem, że osoba przystępująca do funduszu w dniu zawarcia pierwszej umowy podlega lub podlegała, w okresie 12 miesięcy przed dniem zawarcia umowy, ubezpieczeniu emerytalnemu w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych. W II filarze nie istnieje automatyzm prawny, ale mamy do czynienia z obowiązkiem dokonania wyboru OFE.

Powyższe uwagi dotyczą tylko zawarcia pierwszej umowy z OFE. Natomiast zawarcie każdej następnej umowy z jakimkolwiek funduszem zależy tylko i wyłącznie od woli zainteresowanego.[6] Umowa o członkostwo zawarta z OFE jest umową nienazwaną, zawieraną na czas nieokreślony. Jej treścią jest okresowe przekazywanie części składki na ubezpieczenie emerytalne z przeznaczeniem do lokowania.

Losowanie funduszu

W odniesieniu do osób, które nie dopełnią obowiązku wyboru funduszu i zawarcia umowy w oznaczonym terminie, wybór następuje w drodze losowania. Jest to zastępczy sposób wyboru funduszu. W takiej sytuacji ZUS wzywa ubezpieczonego na piśmie do zawarcia umowy z otwartym funduszem emerytalnym w terminie:  - do dnia 10 stycznia - jeżeli od daty otrzymania wezwania do dnia losowania jest mniej niż 30 dni, termin ten mija 10 lipca; - do dnia 10 lipca - jeżeli od daty otrzymania wezwania do dnia losowania jest mniej niż 30 dni, termin ten mija 10 stycznia.  Losowanie odbywa się ostatniego dnia roboczego stycznia lub lipca, przy czym liczba ubezpieczonych uzyskujących członkostwo w poszczególnych otwartych funduszach wyznaczonych w wyniku losowania powinna być równa. [7] Zasady przeprowadzania przez ZUS losowania otwartych funduszy emerytalnych określa rozporządzenie.[8] Po przeprowadzonym losowaniu ZUS jest zobowiązany poinformować o wynikach osobę wylosowaną oraz wybrany fundusz. Wraz z zawiadomieniem członek otwartego funduszu otrzymuje dane otwartego funduszu, a otwarty fundusz - podstawowe dane osobowe członka otwartego funduszu (w formie elektronicznej). Po otrzymaniu zawiadomienia otwarty fundusz niezwłocznie potwierdza członkowi na piśmie warunki członkostwa. Ponadto wzywa go do złożenia oświadczeń o stosunkach majątkowych oraz do wskazania osób, na rzecz, których miałaby nastąpić wypłata zgromadzonych środków w razie śmierci ubezpieczonego.[9]

      Uzyskanie członkostwa w otwartym funduszu następuje również w wyniku otwarcia rachunku w otwartym funduszu przez byłego małżonka, w razie unieważnienia małżeństwa lub rozwodu oraz przez aktualnego małżonka w razie ustania małżeńskiej wspólności majątkowej lub śmierci małżonka.[10] Z chwilą otwarcia rachunku uprawniony małżonek uzyskuje członkostwo, fundusz potwierdza na piśmie warunki członkostwa. Ten sposób powstania członkostwa jest całkowicie niezależny od posiadania tytułu do ubezpieczenia.Osoby, którym otwarty fundusz emerytalny otworzył rachunek, mają prawo do jednorazowej wypłaty wszystkich środków zgromadzonych na rachunku, w terminie 14 dni od daty złożenia wniosku, w razie:

1)   nabycia prawa do emerytury,

2)   nienabycia prawa do emerytury, o ile ukończyły 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn;

3)   złożenia wniosku przez osoby urodzone przed dniem 1 stycznia 1969 r., jeżeli zgromadzone na ich rachunku środki w kwocie ustalonej w dniu złożenia wniosku nie są wyższe od kwoty stanowiącej:

a)  50 % przeciętnego wynagrodzenia, w poprzednim kwartale, jeżeli otwarcie rachunku nastąpiło przed dniem 1 stycznia 2002 r.,

b)  150 % przeciętnego wynagrodzenia, w poprzednim kwartale, jeżeli otwarcie rachunku nastąpiło po dniu 1 stycznia 2002 r.[11]