Wyróżnia się dwa rodzaje oskarżycieli posiłkowych:
- oskarżyciel posiłkowy uboczny - działający obok prokuratora, jako drugi oskarżyciel. (art. 54 kpk).
- oskarżyciel posiłkowy subsydiarny - pokrzywdzony działa sam zamiast prokuratora, który nie bierze udziału w postępowaniu (art. 55 kpk).
Sprawdź również:
- Rozdział V Pokrzywdzony, oskarżyciel posiłkowy i pełnomocnicy (Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia)
- Rozdział 5 Oskarżyciel posiłkowy (Kodeks postępowania karnego)
1) w sprawie o PRZESTĘSTWO:
W sprawach o przestępstwa z oskarżenia publicznego pokrzywdzony może w postępowaniu sądowym działać jako strona w charakterze oskarżyciela posiłkowego obok oskarżyciela publicznego lub zamiast niego (art. 53 kpk).
W sprawach z oskarżenia publicznego, po wniesieniu aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego, pokrzywdzony może aż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego (odczytania aktu oskarżenia) złożyć oświadczenie, że chce działać w charakterze oskarżyciela posiłkowego (art. 54 § 1 k.p.k.) Po upływie tego terminu uprawnienie wygasa.
Sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych występujących w sprawie, jeżeli jest to konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania (art. 56 § 1 kpk).
W razie odstąpienia oskarżyciela posiłkowego od oskarżenia nie może on ponownie przyłączyć się do postępowania (art. 57 § 1 kpk).
Śmierć oskarżyciela posiłkowego nie tamuje biegu postępowania; osoby najbliższe mogą przystąpić do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego w każdym stadium postępowania (art. 58 § 1 kpk).
Oskarżyciel posiłkowy jest pełnoprawną stroną procesową. Ma on prawo składać wnioski dowodowe, być obecnym na całej rozprawie, zadawać pytania przesłuchiwanym osobom (art. 370 § 1 kpk).
Czynności procesowe oskarżyciel posiłkowy może wykonywać sam lub przez pełnomocnika.
Oskarżyciel posiłkowy może złożyć do sądu wniosek o wyznaczenie mu pełnomocnika z urzędu, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów związanych z pełnomocnictwem bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny (art. 87 § 1 kpk). Pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny (art. 88 § 1 kpk).
Oskarżyciel posiłkowy, jako strona postępowania, ma prawo uzyskać wgląd w akta oraz sporządzić kserokopie z akt sprawy (art. 156 § 2 kpk). Za sporządzenie kserokopii z akt sprawy Sąd pobiera opłatę w wysokości 1 zł za 1 stronę. W przypadku uwierzytelnionych odpisów jest to opłata 6 zł za 1 stronę.
Oskarżyciel posiłkowy, w trakcie wglądu w akta sprawy, ma także prawo sporządzać we własnym zakresie notatki. Może również wykonywać własnym aparatem fotograficznym fotografie akt. Czynność fotografowania akt za pomocą aparatu fotograficznego traktowana jest jako substytut ręcznego sporządzania notatek z akt sprawy.
Po zamknięciu przewodu sądowego oskarżyciel posiłkowy może zabrać głos po oskarżycielu publicznym i przedstawić swoje stanowisko w toczącym się postępowaniu oraz złożyć wniosek o wymierzenie oskarżonemu określonej kary (art. 406 § 1 kpk).
Po wydaniu przez sąd wyroku oskarżyciel posiłkowy może w terminie zawitym 7 dni od daty ogłoszenia wyroku złożyć wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie jego uzasadnienia (art.422 § 1 kpk). Termin do wniesienia przez oskarżyciela posiłkowego apelacji wynosi 14 dni i biegnie od chwili doręczenia mu wyroku z uzasadnieniem (art. 445 § 1 kpk).
Oskarżyciel posiłkowy ma również prawo do złożenia zażalenia na postanowienie lub zarządzenie wydane w toku postępowania sądowego. Zażalenie przysługuje w stosunku do postanowień, które zamykają drogę do wydania wyroku oraz w stosunku do innych postanowień, przy których kodeks postępowania karnego dopuszcza taką możliwość (art. 459 kpk).
Zażalenie wnosi się w terminie 7 dni od daty ogłoszenia postanowienia, a jeżeli ustawa nakazuje doręczenie postanowienia - od daty doręczenia (art. 460 kpk).
2) w sprawie o WYKROCZENIE:
W sprawach o wykroczenia (art. 25 kpw) pokrzywdzony może w postępowaniu sądowym działać jako strona w charakterze oskarżyciela posiłkowego obok oskarżyciela publicznego lub zamiast niego.
W sprawach o wykroczenia pokrzywdzony w terminie 7 dni od otrzymania zawiadomienia o skierowaniu do Sądu wniosku o ukaranie może oświadczyć, że będzie działać obok oskarżyciela publicznego jako oskarżyciel posiłkowy. Po upływie tego terminu uprawnienie wygasa (art. 26 § 3 kpw).
W razie odstąpienia oskarżyciela posiłkowego od oskarżenia nie może on ponownie przyłączyć się do postępowania (art. 57 § 1 kpk).
Śmierć oskarżyciela posiłkowego nie tamuje biegu postępowania; osoby najbliższe mogą przystąpić do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego w każdym stadium postępowania (art. 31 § 2 kpw).
Czynności procesowe oskarżyciel posiłkowy może wykonywać sam lub przez pełnomocnika.
Oskarżyciel posiłkowy może złożyć do sądu wniosek o wyznaczenie mu pełnomocnika z urzędu, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów związanych z pełnomocnictwem bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny (art. 30 § 2 kpw). Pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny (art. 30 § 1 kpw).
Oskarżyciel posiłkowy, jako strona postępowania, ma prawo uzyskać wgląd w akta oraz sporządzić kserokopie z akt sprawy (art. 156 § 2 kpk w zw. z art. 38 § 1 kpw). Za sporządzenie kserokopii z akt sprawy Sąd pobiera opłatę w wysokości 1 zł za 1 stronę. W przypadku uwierzytelnionych odpisów jest to opłata 6 zł za 1 stronę.
Oskarżyciel posiłkowy, w trakcie wglądu w akta sprawy, ma także prawo sporządzać we własnym zakresie notatki. Może również wykonywać własnym aparatem fotograficznym fotografie akt. Czynność fotografowania akt za pomocą aparatu fotograficznego traktowana jest jako substytut ręcznego sporządzania notatek z akt sprawy.
Po zamknięciu przewodu sądowego oskarżyciel posiłkowy może zabrać głos po oskarżycielu publicznym i przedstawić swoje stanowisko w toczącym się postępowaniu oraz złożyć wniosek o wymierzenie oskarżonemu określonej kary (art. 81 kpw w zw. z art. 406 § 1 kpk).
Po wydaniu przez sąd wyroku oskarżyciel posiłkowy może w terminie zawitym 7 dni od daty ogłoszenia wyroku złożyć wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie jego uzasadnienia (art. 85 § 2 kpw w zw. z art.422 § 1 kpk). Termin do wniesienia przez oskarżyciela posiłkowego apelacji wynosi 7 dni i biegnie od chwili doręczenia mu wyroku z uzasadnieniem (art. 105 § 1 kpw).
Oskarżycielowi posiłkowemu przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu od wyroku nakazowego do sądu, który wydał wyrok nakazowy. Sprzeciw składa się w terminie zawitym 7 dni od doręczenia tego wyroku. W razie wniesienia sprzeciwu wyrok nakazowy traci moc, a sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych (art. 94 § 1 kpw).
OSKARŻYCIEL POSIŁKOWY SUBSYDIARNY
1) w sprawie o PRZESTĘSTWO:
Ważne uprawnienie nadaje pokrzywdzonemu art. 55 § 1 kpk. Pokrzywdzony ma prawo do wniesienia samodzielnego aktu oskarżenia w sprawie o czyn ścigany z oskarżenia publicznego. Pokrzywdzony ma prawo do wniesienia aktu oskarżenia w razie powtórnej odmowy wszczęcia postępowania przygotowawczego lub powtórnego umorzenia tego postępowania przez prokuratora.
Aby sąd dopuścił pokrzywdzonego do udziału w sprawie w roli oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego, muszą zostać spełnione następujące warunki:
- sprawa toczy się o przestępstwo ścigane z urzędu;
- prokurator musi odmówić zajęcia się sprawą wydając postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania albo o jego umorzeniu. W odpowiedzi na jego odmowę pokrzywdzony winien wnieść zażalenie do sądu (art. 306 § 1 kpk). Sąd uwzględniając zażalenie, spowoduje, że prokurator zajmie się sprawą w dalszym ciągu. W przypadku, gdy prokurator po raz drugi odmówi zajęcia się sprawą ponownie wydając postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania albo o jego umorzeniu, pokrzywdzony nabywa prawo do występowania w roli oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego;
- pokrzywdzony, najpóźniej w terminie jednego miesiąca, licząc od dnia doręczenia zawiadomienia o ponownej odmowie wszczęcia postępowania albo o jego umorzeniu, wnosi do sądu swój własny akt oskarżenia, który musi zostać sporządzony i podpisany przez adwokata (art. 55 § 1 kpk),
W sytuacji gdy pokrzywdzony działa w sprawie jako oskarżyciel posiłkowy subsydiarny, czyli w sprawie bierze udział sam jako jedyny oskarżyciel, zaś sprawa dotyczy przestępstwa ściganego z urzędu odstąpienie od oskarżenia będzie skutkowało umorzeniem postępowania, o ile prokurator, poinformowany przez sąd o odstąpieniu przez pokrzywdzonego od sprawy, nie przyłączy się do postępowania w terminie 14 dni od doręczenia mu zawiadomienia (art. 57 § 2 kpk).
Oskarżyciel subsydiarny składa przy akcie oskarżenia dowód wpłacenia do kasy sądowej zryczałtowanej równowartości wydatków, która wynosi 300 zł (art. 621 § 1 kpk, § 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 maja 2003 r. w sprawie wysokości zryczałtowanej równowartości wydatków w sprawach z oskarżenia prywatnego).
2) w sprawie o WYKROCZENIE:
W sprawach o wykroczenia ścigane na żądanie pokrzywdzonego, pokrzywdzony może samodzielnie wnieść wniosek o ukaranie jako oskarżyciel posiłkowy (art. 27 § 1 kpw).
W pozostałych sprawach o wykroczenia, pokrzywdzony może samodzielnie wnieść wniosek o ukaranie jako oskarżyciel posiłkowy, jeżeli w ciągu miesiąca od powiadomienia o wykroczeniu organu uprawnionego do występowania w tych sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego nie zostanie powiadomiony o wniesieniu przez ten organ wniosku o ukaranie albo otrzyma zawiadomienie, o braku podstaw do wniesienia wniosku o ukaranie (art. 27 § 2 kpw).
Odstąpienie oskarżyciela posiłkowego od oskarżenia powoduje umorzenie postępowania (art. 28 § 1 kpw).
Niestawiennictwo oskarżyciela posiłkowego bez usprawiedliwienia, uważa się za odstąpienie od oskarżenia i w takim przypadku sąd umarza postępowanie (art. 29 § 2 kpw).
Oskarżyciel posiłkowy może korzystać z pomocy jednego pełnomocnika. Pełnomocnikiem może być adwokat, radca prawny (art. 30 § 1 kpw).
W razie śmierci oskarżyciela posiłkowego, sąd zawiesza postępowanie, a osoby najbliższe mogą wstąpić w prawa zmarłego. Jeżeli w terminie zawitym miesiąca od dnia śmierci oskarżyciela osoba uprawniona nie wstąpi w prawa zmarłego, sąd umarza postępowanie (art. 31 § 1 kpw).
