Przywilej przeprowadzenia kontroli w tym zakresie przysługuje jednak m.in. wyłącznie takiemu akcjonariuszowi, który głosował przeciwko uchwale, a po jej powzięciu zażądał zaprotokołowania podniesionego przez siebie sprzeciwu. Tego typu ochrona nie została przez ustawodawcę ustanowiona w zakresie skarżenia uchwał podejmowanych przez pozostałe organy, tj. radę nadzorczą, czy zarząd. Kodeks spółek handlowych nie zawiera w swojej treści rozwiązań pozwalających na skuteczne kwestionowanie przez akcjonariuszy uchwał tych organów. Pamiętać należy, że mogą to być decyzję niezwykle istotne z punktu widzenia akcjonariusza – np. w sytuacji, w której zgodnie ze statutem rada nadzorcza wyraża zgodę na zbycie akcji, podjęcie przez radę nadzorczą decyzji odmownej uniemożliwia wówczas akcjonariuszowi zbycie akcji. Co wówczas?
Czy możliwe jest skarżenie uchwał rady nadzorczej?
Kwestii zasadności przyznania akcjonariuszom uprawnienia do skarżenia uchwał rady nadzorczej od lat była problematyczna i była przedmiotem sporów doktrynalnych. W tym zakresie orzecznictwo wypracowało trzy rozwiązania.
Według pierwszego – skrajnego -poglądu, wobec braku regulacji w zakresie zaskarżania uchwał organów nadzoru, akcjonariusz nie ma prawa do podważenia uchwały rady nadzorczej. W taki sposób wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 1 września 1993 roku w sprawie o sygn. akt: III CZP 114/93, w którym stwierdził, iż „uchwały rady nadzorczej o odwołaniu i powołaniu członków zarządu jednoosobowej spółki akcyjnej Skarbu Państwa nie mogą być zaskarżone w drodze powództwa”.
Rozwiązanie takie, wobec jego doniosłości prawnej, mogłoby jednak okazać się krzywdzące i mogłoby godzić w bezpieczeństwo obrotu. Wypracowano więc rozwiązania pozwalające na wniesienie takiej skargi. Jedna grupa komentatorów upatrywała takiej podstawy w analogii do przepisów regulujących zasady podważania uchwał walnego zgromadzenia, druga zaś krytykując to stanowisko, w swoich badaniach wyszła poza ramy kodeksu spółek handlowych docierając na płaszczyznę szeroko pojętego prawa cywilnego.
Pierwsze ze wskazanych rozwiązań należy uznać, co do zasady, przez wzgląd na systematykę regulacji kodeksu spółek handlowych, za niezasadne. Krytyka wskazywała, iż nieakceptowalne jest odwoływanie się do przepisów art. 422 – 425 kodeksu spółek handlowych, bowiem wskazane przepisy należą do regulacji o charakterze szczególnym, co sprawia, że nie mogą być w sposób dowolny stosowane do uchwał innych organów, w tym rady nadzorczej spółki. Jednak za takim rozwiązaniem opowiedział się jeszcze przed trzema laty Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 stycznia 2009 roku w sprawie o sygnaturze akt: II CSK 419/08, w którym stwierdził, że w takiej sytuacji „w drodze analogii ma zastosowanie unormowanie art. 249-252 KSH dotyczące zaskarżania uchwał zgromadzenia wspólników, gdyż ratio legis zaskarżania tych uchwał przez odwołanych członków organów spółki jest analogiczne do zaskarżania przez takich członków uchwał rady. Jest nią ochrona stabilności stosunków spółki oraz zapewnienie bezpieczeństwa obrotu, do czego prowadzi eliminacja podmiotowo nieograniczonej dopuszczalności zaskarżania uchwał”. Świadczy to o nie marginalnym znaczeniu przytoczonej teorii.
Pozostała część wskazywała jednak, iż brak podstaw zaskarżania uchwał rady nadzorczej w granicach kodeksu spółek handlowych nie świadczy o niewzruszalności tych rozstrzygnięć, a wyłącznie o konieczności poszukiwania ich, w obrębie innych ustaw. Postawy dla tak ukształtowanego stanowiska poszukuje się w przepisie art. 2 kodeksu spółek handlowych, w świetle którego w sprawach nieuregulowanych w kodeksie stosuje przepisy kodeksu cywilnego. Oznacza to, że oceny nieważności uchwał rady nadzorczej dokonywać można w oparciu o regulację art. 58 § 1 i § 2 kodeksu cywilnego. Na tej podstawie przyjmuje się, że za nieważną można uznać uchwałę rady nadzorczej zarówno wówczas, gdy jest ona sprzeczna z ustawą, jak również, gdy ma ona na celu obejście ustawy oraz gdy jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 lutego 2010 roku w sprawie o sygnaturze akt: CSK 449/09). Skorzystanie z dyspozycji powyższego przepisu wymaga jednak posłużenia się trybem procesowym pozwalającym na stwierdzenie przez sąd wadliwości takiej uchwały. Przez wzgląd na milczenie w tym zakresie kodeksu spółek handlowych za uzasadnione należy uznać odwołanie się do powództwa określonego art. 189 kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z jego brzmieniem każdy kto ma interes prawny może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. Mimo literalnego brzmienia tego przepisu w piśmiennictwie przedmiotu uznaje się możliwość formułowania pozwów o stwierdzenie nieważności na podstawie przywołanego przepisu. Legitymację w postępowaniu wytoczonym na podstawie art. 189 kodeksu postępowania cywilnego ma więc podmiot, który posiada interes prawny w ustaleniu nieważności czynności. W orzecznictwie wskazuje się jednak, że powód nie musi być koniecznie stroną stosunku prawnego, którego ustalenia się domaga (tak uchwała Sadu Najwyższego z dnia 8 listopada 1956 roku, w sprawie o sygn. akt: I CO 20/56).
Stanowisko Sądu Najwyższego – najnowsze orzeczenie
W najnowszym orzeczeniu z dnia 14 marca 2012 roku, wydanym w sprawie o sygnaturze akt: II CSK 252/11 Sąd Najwyższy, przychylając się do trzeciej z przedstawionych propozycji, stwierdził, że na podstawie art. 189 KPC dla skutecznego zaskarżenia uchwały warunkiem niezbędnym jest wykazanie się przez akcjonariusza kwalifikowanym interesem prawnym, akcjonariusz spółki akcyjnej może domagać się orzeczenia nieważności uchwały rady nadzorczej tylko wtedy, gdy przedmiotowa uchwała będzie bezpośrednio dotykała jego prawnych interesów. SN zwrócił również uwagę, iż sam argument dbałości o dobro spółki nie uzasadnia wniesienia powództwa na podstawie art. 189 KPC, jest to bowiem zbyt ogólna podstawa do zaskarżenia uchwał rady nadzorczej przez „szeregowego” akcjonariusza. Należy zwrócić jednakże uwagę, ze sąd podkreślił, iż orzecznictwo w tej kwestii ewoluuje.
Przywołane orzeczenie ocenić należy pozytywnie. Nie ma jak się wydaje wystarczających normatywnych przesłanek odmawiających skarżenia tego typu uchwał. Bywają przecież sytuacje, w których interes takiego „szeregowego” akcjonariusza zasługuje na przyznanie mu legitymacji procesowej. Może to mieć miejsce na przykład wówczas gdy rada nadzorcza podejmuje uchwałę odmawiającą akcjonariuszowi zgody na zbycie posiadanych przez niego akcji. Zastrzeżenie Sądu Najwyższego, iż akcjonariuszy musi wykazać, że uchwała taka narusza nie ogólny interes grupy akcjonariuszy lecz jego konkretny interes prawny, jest więc po części konsekwencją konstrukcji normy z art. 189 kodeksu postępowania cywilnego, jednakże widać w nim również wyraźną tendencję do ograniczania kręgu podmiotów upoważnionych do wniesienia powództwa w tym zakresie.
Przychylnie należy odnieść się do tendencji widocznej w stale jeszcze ewoluującym orzecznictwie Sądu Najwyższego, która zmierza wyraźnie do stworzenia jasnych i pewnych ram dla zaskarżania przez akcjonariuszy uchwał rady nadzorczej spółki akcyjnej. Instrument prawny ukształtowany na bazie przepisu art. 189 kodeksu postępowania cywilnego stwarzając sądowi możliwość do orzeczenia nieważności uchwały rady nadzorczej, jak wskazuje się w literaturze, jest ponadto często jedyną sposobnością na wyeliminowanie z obrotu wadliwych rozstrzygnięć organów spółki, innych niż walne zgromadzenie, godzących w interes akcjonariuszy.
Autor:
Julia Regulska, radca prawny, Kancelaria GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – adwokaci i radcowie prawni sp.p. (www.ghmw.pl)
