Zagadnienia związane z dopłatami do wynagrodzenia opiekunek dla dzieci (a właściwie, odwołując się do terminologii ustawowej, należałoby używać określenia: niania) uregulowane zostały w ustawie z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do 3 lat (Dz.U. z 2011 r. Nr 45, poz. 235). Instytucji tej poświęcone są przepisy art. 50 – 53 ustawy.
Przede wszystkim wskazać należy, iż istota omawianej konstrukcji sprowadza się do tego, że rodzice albo rodzic samotnie wychowujący dziecko zawierają z osobą trzecią – opiekunką (nianią) umowę o opiekę nad dzieckiem (określaną jako umowa uaktywniająca), a państwo (dokładnie: ZUS) opłaca częściowo składki na ubezpieczenia społeczne wynikające z tej umowy.
Umowa, o której mowa wyżej, z punktu widzenia prawa cywilnego będzie umową o świadczenie usług w rozumieniu art. 750 k.c., do której stosuje się odpowiednio przepisy o umowie zlecenia. Umowa powinna być zawarta na piśmie i zawierać następujące elementy:
1. strony umowy;
2. cel i przedmiot umowy;
3. czas i miejsce sprawowania opieki;
4. liczbę dzieci powierzonych opiece;
5. obowiązki niani;
6. wysokość wynagrodzenia oraz sposób i termin jego wypłaty;
7. czas, na jaki umowa została zawarta;
8. warunki i sposób zmiany, a także rozwiązania umowy.
Jeśli chodzi o dopłaty do wynagrodzenia, to, jak wskazano wyżej, obejmują one składki na ubezpieczenia społeczne, a ściślej na ubezpieczenie: emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz na ubezpieczenie zdrowotne. Należy przy tym pamiętać, że składki będą pokryte w całości od podstawy stanowiącej kwotę nie wyższą niż wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalonego zgodnie z przepisami o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Jeśli niania będzie otrzymywać wynagrodzenie wyższe niż minimalne, wówczas od podstawy stanowiącej kwotę nadwyżki nad kwotę minimalnego wynagrodzenia składki będą odprowadzać rodzice (rodzic) dziecka. Także w przypadku dobrowolnego objęcia opiekunki ubezpieczeniem chorobowym, składki z tego tytułu opłaca rodzic na zasadach określonych dla zleceniobiorców w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych. Aby Zakład Ubezpieczeń Społecznych odprowadzał powyższe składki konieczne jest spełnienie trzech przesłanek:
1.niania została zgłoszona przez rodzica do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego;
2.rodzice albo rodzic samotnie wychowujący dziecko są zatrudnieni, świadczą usługi na podstawie umowy cywilnoprawnej stanowiącej tytuł do ubezpieczeń społecznych lub prowadzą pozarolniczą działalność;
3.dziecko nie jest umieszczone w żłobku, klubie dziecięcym oraz nie zostało objęte opieką sprawowaną przez dziennego opiekuna.
Warto także pamiętać, że rodzic (płatnik składek) zobowiązany jest do niezwłocznego informowania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o każdej zmianie mającej wpływ na opłacanie składek, w szczególności o rozwiązaniu lub wygaśnięciu umowy uaktywniające. Na zakończenie warto wskazać, iż mimo że przepisy powyższe obowiązują już kilka miesięcy, to jednak omówiona instytucja nie cieszy się znaczącym powodzeniem. Wynika to zapewne z niechęci do formalizowania istniejących stosunków prawnych i obawy przed dodatkowymi formalnościami. Mimo to, wydaje się, że omówione regulacje są stosunkowo korzystne dla rodziców i opiekunek, co być może przyczyni się do spopularyzowania przedstawionej instytucji.
