aszczesniak 20 listopada 2011 Podatek - definicja, cechy

Zgodnie z art. 6 Ordynacji Podatkowej z dnia 29 sierpnia 1997 r., z późn. zm. (Dz. U. 1997 t., nr 137, poz. 926) podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej. Należy podkreślić, iż art. 6 Ordynacji Podatkowej wskazuje definicję tego pojęcia (świadczenia pieniężnego), które umocowanie posiada już w art. 84 Konstytucji RP a więc stanowi powszechny obowiązek.

Przepis ten jest stosunkowo młodą konstrukcją powstałą na bazie poglądów doktryny prawa podatkowego. Podkreślenia wymaga fakt, że ma on praktyczne znaczenie z tego względu, że pozwala na określenie danego świadczenia pieniężnego jako podatku, niezależnie od tego, jak ono zostało nazwane w ustawie.¹

Analizy wymagają poszczególne cechy podatku, a mianowicie:

• publicznoprawny charakter podatku oznacza, że jest on nałożony przez państwo, a więc podmiot nadrzędny na określonych podatników – podmiot podrzędny, ponadto obowiązek podatkowy może powstać jedynie na podstawie ustawy. Fakt ten podkreślił w jednym ze swoich orzeczeń Naczelny Sąd Administracyjny, który stwierdził, że wszelkie obowiązki podatkowe, a także związane z nimi uprawnienia, mogą wynikać tylko i wyłącznie z ustaw podatkowych i nie mogą być znoszone, zmieniane czy poszerzane umowami cywilnymi.² W stosunku publicznoprawnym jakim jest stosunek prawno-podatkowy możliwość jego kształtowania jest bardzo ograniczona, bowiem podatek jest nakładany i ustalany jednostronnie a decyzję w tej kwestii wydają organy centralne lub terenowe organy stanowiące.³

• nieodpłatny charakter przejawia się tym, że płacący podatek nie uzyskuje w zamian żadnego świadczenia wzajemnego, jest to cecha odróżniające podatki od opłaty.

• przymusowość przejawia się w tym, że państwo za pośrednictwem właściwych organów dysponujących władzą publiczną, działających w ramach wyznaczonych ustawami podatkowymi kompetencji może wyegzekwować przy zastosowaniu środków przymusu płacenie podatku w przypadku uchylania się przez podatników od dobrowolnego wypełnienia ciążących na nich w tym zakresie obowiązków. Podkreślenia wymaga fakt, że naruszenie obowiązków podatkowych może stanowić naruszenie Kodeksu karnego skarbowego i stanowić wykroczenie lub przestępstwo skarbowe.

• bezzwrotnych charakter oznacza, że uiszczony prawidłowo podatek nie podlega zwrotowi. Organy podatkowe odpowiedzialne za gromadzenie dochodów publicznych pochodzących z podatków nie mają prawnych możliwości dokonania zwrotu prawidłowo zapłaconych podatków. Inna sytuacja występuje natomiast w przypadku świadczeń nadpłaconych lub nienależnych.

• pieniężny charakter oznacza że podatek jest wyznaczany, obliczany i pobierany w walucie obecnie obowiązującej w kraju.

Jak wynika z definicji świadczenie pieniężne (podatek) przekazuje się na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Są to beneficjenci świadczenia. Ten element definicji podatku natomiast pozwala odróżnić podatki od świadczeń pieniężnych na rzecz innych niż wymienione w komentowanym przepisie osób prawnych należących do sektora finansów publicznych, które mają pozostałe cechy podatku, np. od wpłat do państwowych funduszy celowych.⁴