Uznanie ojcostwa nie może nastąpić, jeżeli toczy się sprawa o ustalenie ojcostwa. Zatem z treści art. 72 KRiO wynika w sposób jednoznaczny, że ustalenia ojcostwa dziecka, które urodziło się z małżeństwa jego rodziców, można dochodzić sądownie dopiero po uprzednim uzyskaniu prawomocnego orzeczenia o zaprzeczeniu pochodzenia z małżeństwa.
Wyróżniamy dwa zasadnicze sposoby ustalenia ojcostwa:
I. Uznanie ojcostwa:
Uznanie ojcostwa ma miejsce, gdy mężczyzna, od którego dziecko pochodzi, oświadczy przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, że jest ojcem dziecka, a matka dziecka potwierdzi jednocześnie albo w ciągu trzech miesięcy od dnia oświadczenia mężczyzny, że ojcem dziecka jest ten mężczyzna (art. 73 § 1 KRiO) Uznanie ojcostwa może nastąpić także przed sądem opiekuńczym, a za granicą również przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula, jeżeli uznanie dotyczy dziecka, którego oboje rodzice albo jedno z nich są obywatelami polskimi. Uznanie ojcostwa nie może nastąpić po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności. Gdy dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności, uznanie ojcostwa może nastąpić w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym mężczyzna składający oświadczenie o uznaniu dowiedział się o śmierci dziecka, nie później jednak niż do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletniość ( art. 76 § 1 KRiO) Oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa może złożyć osoba, która ukończyła szesnaście lat i nie istnieją podstawy do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia. W sytuacji gdy nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, może złożyć oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa tylko przed sądem opiekuńczym.
II. Sądowe ustalenie ojcostwa:
Istnieje domniemanie, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką dziecka nie dawniej niż w trzechsetnym, a nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem się dziecka. Podstawą do obalenia domniemania może być fakt że matka w tym okresie obcowała także z innym mężczyzną lub gdy z okoliczności wynika, że ojcostwo innego mężczyzny jest bardziej prawdopodobne (art. 85. § 1).
Kto może wytoczyć powództwo (czynna legitymacja procesowa):
- w pierwszej kolejności podmiotem upoważnionym jest dziecko, jednakże w większości procesów dziecko jest małoletnie. Mając zdolność sądową, nie ma jednak, jako małoletnie, zdolności procesowej dlatego w procesie dziecko reprezentowane jest przez matkę, która działa jako jego ustawowy przedstawiciel.
- matka dziecka. Jednakże matka nie może wystąpić z takim żądaniem po osiągnięciu przez dziecko pełnoletniości.
- domniemany ojciec dziecka
- prokurator (jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego)
Uwaga!
Matka ma prawo do dochodzenia ojcostwa, dopóki dziecko jest małoletnie. Może ona w skorzystać z tego prawa nawet wtedy, gdy dziecko sprzeciwia się wytoczenie pozwu. Matka nie musi pytać dziecka o wyrażenie zgody. Bez znaczenia jest też fakt, że matka dziecka ma ograniczoną władzę rodzicielską lub została tej władzy pozbawiona. Nie ma to wpływu na samodzielne prawo do wytoczenia powództwa o ustalenie ojcostwa.
Co w sytuacji gdy matka ma ograniczoną zdolność do czynności prawnej ?
Art. 65 § 2 KPC stanowi, że osoba fizyczna ograniczona w zdolności do czynności prawnych ma zdolność procesową w sprawach wynikających z czynności prawnych, których może dokonywać samodzielnie. Brak jednak przepisu z zakresu prawa materialnego, który dawałby osobie ograniczonej w zdolności do czynności prawnych uprawnienie do samodzielnego występowania z roszczeniem o ustalenie ojcostwa czy alimenty. Biorąc to uwagę należy przyjąć, że matka małoletnia lub częściowo ubezwłasnowolniona nie może być uznana za podmiot mający zdolność procesową w sprawie o ustalenie ojcostwa. W tej sytuacji, zgodnie z wymaganiami art. 66 KPC za osobę fizyczną niemającą zdolności procesowej czynności procesowe może podejmować tylko jej przedstawiciel ustawowy.
Co w sytuacji gdy matka małoletniego jest ubezwłasnowolniona całkowicie ?
- dla takiej osoby sąd ustanawia opiekuna (art. 13 § 2 KC)
Wyznaczenie opiekuna jest niepotrzebne tylko wtedy, gdy osoba ubezwłasnowolniona całkowicie pozostaje jeszcze pod władzą rodzicielską. Wyznaczony opiekun wytacza w imieniu matki powództwo o ustalenie ojcostwa. Jednakże przed wytoczeniem tego powództwa musi uzyskać zezwolenie sądu opiekuńczego na wykonanie tej czynności (art. 156 KRiO)
Przeciwko komu można wytoczyć powództwo (bierna legitymacja procesowa):
- dziecko albo matka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko domniemanemu ojcu, a gdy ten nie żyje - przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy;
- domniemany ojciec dziecka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko dziecku i matce, a gdy matka nie żyje - przeciwko dziecku.
Uwaga!
Powództwo o ustalenie ojcostwa może być wytoczone tylko przeciwko jednemu mężczyźnie. Wykluczona jest dopuszczalność równoczesnego pozywania o ojcostwo kilku mężczyzn, z którymi powódka rzekomo współżyła w okresie koncepcyjnym.
Właściwość sądu:
Właściwym rzeczowo jest sąd rejonowy. Właściwym miejscowo jest sąd miejsca zamieszkania lub pobytu pozwanego (właściwość ogólna (art. 27, 28 KPC) Gdy nie można przyjąć właściwości ogólnej wtedy właściwym jest sąd miejsca zamieszkania powoda.
Koszty:
Wniosek o ustalenie ojcostwa jest zwolniony od opłat.
