Jurysdykcja
Od 1 marca 2002 roku w państwach Wspólnoty Europejskiej obowiązuje rozporządzenie nr 44/2001 dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych, powszechnie zwane rozporządzeniem Bruksela I (w Polsce rozporządzenie to obowiązuje od dnia akcesji, czyli 1 maja 2014 roku). Normy tego rozporządzenia będą właściwe dla wskazania jurysdykcji krajowej w sporach wynikłych z umowy licencji oraz naruszenia autorskich praw majątkowych pod warunkiem, że pozwany posiada miejsce zamieszkania na terytorium któregoś z państw członkowskich Unii Europejskiej.
W zakresie roszczeń z umowy licencji sąd polski będzie posiadał jurysdykcję jeśli:
- pozwany ma miejsce zamieszkania na terytorium RP (jurysdykcja ogólna na podstawie 1103 k.p.c.) lub,
- umowa licencji jest wykonywana na terytorium RP. Zgodnie z art. 5 pkt 1 lit a rozporządzenia Bruksela I dla umów i roszczeń z nich wynikających jurysdykcję szczególną (przemienną) ma sąd miejsca, gdzie zobowiązanie zostało wykonane lub miało być wykonane. Chodzi tu o miejsce faktycznego wykonywania umowy. Głównym zobowiązaniem z wynikającym umowy licencji jest udzielenie przez twórcę upoważnienia do korzystania z utworu. W praktyce oznacza to, że jurysdykcję będzie posiadać sąd miejsca, gdzie wykorzystuje się utwór (np. program komputerowy).
Wskazane wyliczenie pokazuje najczęściej występujące przypadki, ale nie wyczerpuje wszystkich możliwości. Przykładowo jurysdykcja może zostać wyznaczona przez strony w umowie. Możliwość taką przewiduje art. 23 rozporządzenia Bruksela I. W praktyce wybór jurysdykcji sprowadza się do postanowienia, iż spory wynikające z danej umowy będą rozstrzygane przez sądy określonego państwa albo sądy właściwe dla miejsca zamieszkania lub siedziby jednej ze stron.
Natomiast w przypadku naruszenia autorskiego prawa majątkowego jurysdykcję będzie posiadać sąd polski jeżeli naruszyciel ma miejsce zamieszkania lub siedzibą na terytoriom RP (art. 1103 k.p.c.) lub samo naruszenie nastąpiło na terytorium RP (art. 5 pkt 3 Rozporządzenia Bruksela I). Zachowanie naruszające autorskie prawa majątkowe należy potraktować jako czyn podobny do czynu niedozwolonego. W przypadku rozpowszechniania utworów za pośrednictwem Internetu, kluczowe będzie zatem miejsce położenia serwera zawierającego sporne materiały.
Prawo właściwe dla umowy licencji
Norm kolizyjnych wskazujących prawo właściwe dla stosunku licencji należy poszukiwać na gruncie Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 roku zwane rozporządzeniem „Rzym I” (rozporządzenie obowiązuje od 17 grudnia 2009 roku). Do wskazanego rozporządzenia odsyła bezpośrednio w art. 28 ust 1 również polska ustawa kolizyjna – Prawo międzynarodowe prywatne. Rozporządzenie Rzym I daje pierwszeństwo zasadzie wyboru prawa właściwego przez strony (art. 3 rozporządzenia). Przykładowo oznacza to, że strony mogą w umowie licencji zaznaczyć, iż do sporów związanych z wykonywaniem umowy licencyjnej właściwe będzie prawo określonego państwa. Należy zaznaczyć, że nie musi to być państwo członkowskie UE.
Jeśli licencja nie zawiera wyboru prawa to prawo właściwe należy wyznaczyć na podstawie art. 4 ust. 2 rozporządzenia Rzym I. Przepis ten posługuje się łącznikiem „miejsca zwykłego pobytu strony, która spełnia świadczenie charakterystyczne”. Miejsce zwykłego pobytu można, według mnie, utożsamiać z miejscem zamieszkania lub siedzibą (odmiennie M. Pazdan: Prawo międzynarodowe prywatne, Warszawa 2007 s. 54, jednakże autor przyznaje, że oba łączniki mają podobny zakres). Natomiast pod pojęciem świadczenia charakterystycznego rozumie się świadczenie stanowiące najważniejszy element danej umowy, stanowiące jej istotę (np. dla darowizny – dokonanie przysporzenia, dla sprzedaży – przeniesienie własności rzeczy). Zwykle ma ono charakter niepieniężny. W umowie licencji świadczenia charakterystycznego należy doszukiwać się w upoważnieniu licencjobiorcy do korzystania z utworu na określonych polach eksploatacji, ponieważ jest to najważniejszy element umowy licencyjnej, bez którego nie może ona istnieć (tak samo K. Grzybczyk, Świadczenie charakterystyczne w autorskoprawnej umowie licencyjnej, Prace Instytutu Prawa Własności Intelektualnej, z 100 s 161 ). W żadnym razie natomiast nie należy wiązać świadczenia charakterystycznego z obowiązkami licencjobiorcy, ponieważ może ono w ogóle nie występować np. w przypadku licencji nieodpłatnej. Zobowiązanie licencjodawcy ma charakter drugoplanowy, nieistotny z punktu widzenia skuteczności licencji. W konsekwencji do umowy licencji należy stosować prawo właściwe dla miejsca zamieszkania (względnie siedziby) udzielającego licencji. Rozwiązanie takie jest korzystne dla twórcy programu, który z reguły najlepiej orientuje się w rodzimym prawie, a zarazem służy spójności zasad dystrybucji programu.
Jednakże interes twórcy musi ustąpić jeśli licencjobiorcą jest konsument, ponieważ rozporządzenie Rzym I przewiduje specjalny reżim ochronny. W takim przypadku do umowy licencji znajdą zastosowanie przepisy obowiązujące w zwykłego pobytu licencjobiorcy - konsumenta (art. 6 rozporządzenia Rzym I).
Na podstawie opisanych powyżej norm kolizyjnych możemy ustalić, które prawo krajowe jest właściwe dla danej umowy licencji. Wedle tego prawa rozstrzyga się w szczególności kwestie wykładni oświadczeń woli złożonych w związku z zawarciem umowy licencji, oceny skutków niewykonania lub niewłaściwego wykonania umowy oraz ustalenia terminu przedawnienia roszczeń wynikających z umowy (art. 12 Rozporządzenia Rzym I). Wskazane prawo krajowe reguluje również wymogi, co do formy umowy oraz trybu jej zawarcia.
Prawo właściwe dla naruszenia autorskich praw majątkowych
Dla rozwiązania kwestii które prawo jest właściwe w przypadku naruszenia autorskich praw majątkowych szczególnie istotna jest regulacja konwencji berneńskiej (Konwencja o ochronie dzieł literackich i artystycznych z 9 września 1886 roku. Ostatni tekst konwencji (paryski) z 1971 roku opublikowany w Dz.U. z 1990 r. Nr 82 poz. 474). Z uwagi na liczbę sygnatariuszy (167 państwa) ma ona niemal powszechny charakter. Rozważania rozpocznijmy od zasady terytorialności praw autorskich, która znalazła wyraz w art.5 ust 3 zd. 1 konwencji. Według tej zasady działanie praw autorskich ograniczone jest do terytorium państwa, które przyznaje ochronę. A zatem powstanie, treść i wygaśnięcie praw autorskich oceniać należy według prawa tego państwa. Rezultatem jest niezależność ochrony w każdym państwie. Na powyższe spostrzeżenia nakłada się kolejna konwencyjna zasada asymilacji (art. 5 ust 1 konwencji berneńskiej). Jej istotą jest przyznanie ochrony utworom chronionym w jednym państwie konwencyjnym również w pozostałych państwach konwencyjnych, na takich samych zasadach, na jakich państwa te chronią utwory pochodzące z ich terytorium. Wynika z tego, że twórca może domagać się ochrony w każdym państwie konwencyjnym na zasadach przewidzianych w prawie tego państwa. Ostatecznie można stwierdzić, że prawem właściwym dla oceny naruszenia majątkowego prawa autorskiego jest prawo państwa, w którym wytacza się powództwo. Podobna zasada ta została również wyrażona w art. 8 ust. 1 rozporządzenia dotyczącego prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II) obowiązującego od 11 stycznia 2009 roku.
Autor:
Benedykt Baliga, aplikant radcowski w Kancelarii GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – adwokaci i radcowie prawni sp.p.
