Przedmiot praw autorskich
Kwestię ochrony prawnoautorskiej reguluje ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dn. 4 lutego 1994 r. (dalej zwana ustawą - Dz.U. nr 24, poz. 83 z późn. zm.). Określa ona m.in., iż przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, który musi być ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (art. 1 ust. 1. ustawy). Na wstępie należy koniecznie zaznaczyć, iż samo prawo autorskie dzieli się na prawa autorskie osobiste, które przysługują twórcy, chroniąc nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu jego więź z utworem, oraz majątkowe, które przyznają prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na określonych w umowie, licencji lub prawie przewidzianych, polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu (art. 16 oraz art. 17). Sam sprawca naruszenia ponosi nie tylko odpowiedzialność cywilna ale i karną, która jest rozpatrywana niezależnie.
Czym jest plagiat ?
Samo słowo „plagiat” nie zostało poddane legalnemu zdefiniowaniu w żadnym obecnie obowiązującym akcie prawnym. Powszechnie uważa się, iż jest to naruszenie praw autorskich osobistych, polegające na przywłaszczeniu sobie autorstwa całego cudzego utworu, albo na zapożyczeniu fragmentów cudzego utworu bez podania twórcy[1]. Często zwane jest nieściśle kradzieżą własności intelektualnej. W niniejszym artykule zajmiemy się plagiatem w rozumieniu art. 115 ustawy o prawie autorskim tj. przywłaszczeniem sobie autorstwa albo wprowadzeniu w błąd, co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania oraz rozpowszechniania utworu bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy cudzy utwór w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania. Należy pamiętać, iż nie jest plagiatem ani rozpowszechnianiem bez zgody autora korzystanie z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego (prawo dozwolonego użytku lub prawo cytatu - art. 23 i n. ustawy).
Odpowiedzialność cywilna
Ochrona praw autorskich osobistych oraz majątkowych występuje niezależnie od siebie. Nie zawsze dysponent praw autorskich osobistych (twórca, współtwórcy) posiada prawa majątkowe do utworu (uprawniony)[2]. Pomimo tego ww. podmiotom zawsze przysługują odpowiednie prawa, które poniżej postaramy się opisać.
Ochrona praw autorskich osobistych (art. 78 ustawy)
Rozdział 8 ustawy określa ochronę praw osobistych dając prawo
żądania zaniechania naruszania nie tylko twórcy, lecz w określonych przypadkach również innym podmiotom (tj.
małżonkowi występującemu z powództwem, a w przypadku jego braku kolejno:
zstępnym, rodzicom, rodzeństwu, zstępnym rodzeństwa lub też stowarzyszeniu
twórców właściwe ze względu na rodzaj twórczości lub organizacji zbiorowego
zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, która zarządzała prawami
autorskimi zmarłego twórcy – art. 78 ust. 2-4). Twórca (lub inne podmioty ww.),
którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może
żądać:
• zaniechania tego działania.
W razie dokonanego naruszenia może także żądać:
• aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do
usunięcia
jego skutków, w szczególności aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej
treści i
formie.
• jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę
pieniężną
tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub - na żądanie twórcy -
zobowiązać
sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel
społeczny.
Ochrona praw autorskich majątkowych (art. 79 ustawy)
Nieco bardziej rozbudowana jest ochrona praw majątkowych. Jest
to uzasadnione tym, iż uczestniczą one w obrocie gospodarczym i w przypadku braku możliwości
dochodzenia roszczeń mogłoby doprowadzić do znacznych szkód, nie tylko pośród podmiotów
korzystających z owych praw. Ustawodawca określa podmiot, którego utwór objęty jest ochroną, mianem
uprawnionego (co łączy się z faktem, iż może być nim autor np. dzieła
literackiego lub też wydawnictwo, które posiada prawo do rozporządzania lub korzystania z utworu). W takim przypadku
uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która
naruszyła te prawa:
• zaniechania naruszania;
• usunięcia skutków naruszenia;
• naprawienia wyrządzonej szkody:
• na zasadach ogólnych albo
• poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w
przypadku gdy naruszenie jest zawinione - trzykrotności stosownego wynagrodzenia,
które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez
uprawnionego zgody na korzystanie z utworu;
• wydania uzyskanych korzyści.
Istotnym jest również fakt, iż niezależnie od roszczeń, określonych powyżej,
uprawniony może się
domagać:
• jednokrotnego albo wielokrotnego ogłoszenia w prasie oświadczenia
odpowiedniej treści i w
odpowiedniej formie lub podania do publicznej wiadomości części albo całości
orzeczenia
sądu wydanego w rozpatrywanej sprawie, w sposób i w zakresie określonym przez
sąd;
• zapłaty przez osobę, która naruszyła autorskie prawa majątkowe, odpowiedniej
sumy
pieniężnej, nie niższej niż dwukrotna wysokość uprawdopodobnionych korzyści
odniesionych przez sprawcę z dokonanego naruszenia, na rzecz Funduszu, o którym
mowa
w art. 111, gdy naruszenie jest zawinione i zostało dokonane w ramach
działalności
gospodarczej wykonywanej w cudzym albo we własnym imieniu, choćby na cudzy
rachunek.
W przypadku gdyby zaniechanie naruszania lub próba usunięcia skutków naruszania
byłaby dla naruszającego niewspółmiernie dotkliwa, sąd może nakazać osobie, która
naruszyła autorskie prawa majątkowe, na jej wniosek i za zgodą uprawnionego, w przypadku gdy naruszenie
jest niezawinione, zapłatę stosownej sumy pieniężnej na rzecz uprawnionego(art. 79
ust. 3).
Odpowiedzialność karna
Należy pamiętać, iż oprócz odpowiedzialności podanej powyżej, osoba, która przywłaszczy sobie autorstwo albo wprowadzi w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania lub też rozpowszechniania utworu bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy cudzy utwór w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, podlega odpowiedzialności karnej z art. 115 ustawy o prawie autorskim. Czyn ten podlega karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. Co istotne – przestępstwo to ścigane jest z urzędu. W przeciwieństwie do innych czynów określonych w art. 116 ust. 1, 2 i 4, art. 117 ust. 1, art. 118 ust. 1, art. 1181 oraz art. 119, nie wymaga się aby pokrzywdzony złożył wniosek o ściganie (art. 122 a contrario). W takim przypadku wystarczy złożyć zawiadomienie o podejrzenie popełnieniu przestępstwa (pisemnie czy też ustnie do protokołu) na najbliższej komendzie Policji lub też jednostce Prokuratury. Oczywiście nie oznacza to, iż nie można ułatwić pracy organom ścigania, dostarczając im odpowiednie dowody, które uprawdopodobniają popełnienie przestępstwa.
Podstawa prawna:
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz.U. Nr 24, poz. 83 z późn. zm.).
Przypisy:
[1]dr Sybilla Stanisławska-Kloc, Piśmiennictwo: Praktyczne wyjaśnienia oraz
wzory umów i pism. LexPolonica
[2]Patrz przykłady: pisarz -> wydawnictwo, zespół muzyczny -> wytwórnia