aszczesniak 12 lipca 2011 Poręczenie majątkowe, czyli instytucja prawa karnego błędnie nazywana 'kaucją'.

Osoby uprawnione

Poręczenie majątkowe może być dokonane przez samego oskarżonego jak i inną osobę, ustawa nie wyklucza możliwości przyjęcia poręczenia od kilku osób¹. Inną osobą może być zarówno osoba fizyczna jak i osoba prawna² ( jednakże w przypadku tej drugiej musi ona wyznaczyć osobę fizyczną, która będzie pełniła obowiązki poręczyciela). Jak słusznie zauważa R.A.Stefański bez znaczenia jest rodzaj stosunków występujących pomiędzy poręczycielem a oskarżonym, należy jednak wykluczyć możliwość, gdy poręczenia majątkowego udziela współoskarżony.³ Osoba skłdająca poręczenie powinna ufać oskarżonemu, że nie naruszy warunków poręczenia (post. SA w Krakowie, z dn. 15 marca 2005r. II AKz 89/2005, Krakowskie Zeszyty Sądowe 2005/3 poz. 28). 

Z chwilą złożenia przedmiotu poręczenia, poręczający daje rękojmię, że oskarżony nie będzie uchylał się od wymiaru sprawiedliwości ani nie będzie utrudniał postępowania. W ten sposób, poręczający przyjmuje na siebie obowiązki gwaranta zgodnego z prawem zachowania oskarżonego w czasie trwania poręczenia.⁴ patrz: Jakie obowiązki ma poręczający?

Zwróćmy uwagę na postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi, z dn. 24 lipca 1996r., II AKz 275/96 „Poręczenie majątkowe jest formą deklarowanej gwarancji, zabezpieczonej majątkiem samego oskarżonego lub innej osoby, że oskarżony nie będzie utrudniał postępowania. Osoba udzielająca takiej majątkowej gwarancji powinna najpierw wyrazić gotowość, zaś organ procesowy dopiero wówczas może ocenić, czy deklarowane środki poręczenia są wystarczające dla zabezpieczenia interesów postępowania karnego.”⁵

Przedmiot poręczenia
 

Art. 266 § 1 k.p.k. wyraźnie wskazuje( katalog zamknięty), co może być przedmiotem poręczenia, są to : pieniądze, papiery wartościowe, zastaw, hipoteka.

Pieniądze mogą być złożone zarówno w walucie polskiej jak i obcej oraz może to być środek płatniczy w postaci tzw. pieniądza bankowego bądź pieniądza elektronicznego. Nie jest wykluczone składanie poręczenia w postaci pieniędzy mających wartość numizmatyczną, jednakże wtedy będzie traktowany, jako rzecz ruchoma na której można ustanowić zastaw.⁶

Kolejnym przedmiotem są papiery wartościowe. Jednak należy przyjąć, iż papiery wartościowe powinny posiadać wartość majątkową, bowiem w przypadku naruszenia przez oskarżonego warunków poręczenia sąd orzeka przepadek „wartości majątkowych”. Tak samo jak w przypadku pieniądza mogą to być zagraniczne papiery wartościowe.

Zastaw, zgodnie z art. 306 k.c. jest to ograniczone prawo rzeczowe polegające na tym, iż „W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne.”. Zastaw może być zarówno ustanowiony na rzeczach jak i na prawach - art. 327 k.c. Do zastawu stosuje się przepisy art. 306-335 k.c., ponieważ Kodeks postępowania karnego instytucji tych nie reguluje. Natomiast umowę, o której mowa w art. 307 § 1 k.c., zastępuje postanowienie o zastosowaniu poręczenia majątkowego. ⁷

Ostatnią możliwością jest ustanowienie hipoteki na nieruchomościach. W takim wypadku w postanowieniu o ustanowieniu poręczenia majątkowego należy określić nieruchomość, która będzie wpisem obciążona oraz należy sprawdzić wartość nieruchomości, czy nie ma na niej innych długów hipotecznych oraz czy suma poręczenia mieści się w wartości nieruchomości.

W danej sprawie nie jest wykluczone zastosowanie kilku poręczeń majątkowych ani też zmiany przedmiotu poręczenia w trakcie jego trwania. Nie ulega wątpliwości, iż złożone lub zabezpieczone przedmioty stanowiące poręczenie stanowią własność poręczyciela.⁸ Także złożenie przedmiotu poręczenia do depozytu sądowego jak i ustanowienie zastawu i hipoteki nie znosi własności poręczyciela a jedynie ją ogranicza.⁹

Słuszną tezę postawił Sąd Apelacyjny w Katowicach, który stwierdził, iż przedmiotem poręczenia majątkowego nie może być mienie będące już przedmiotem zabezpieczenia majątkowego. Nie sposób zatem wyobrazić sobie, aby te składniki majątku mogły być jednocześnie przedmiotem poręczenia, a tym samym skutecznie zabezpieczać prawidłowy tok postępowania.¹⁰

Postanowienie o zastosowaniu poręczenia majątkowego
 

Środek ten może być stosowany także z innymi środkami zapobiegawczymi. Wykluczone jest natomiast stosowanie go z tymczasowym aresztowaniem, co było podkreślane w orzecznictwie sądów apelacyjnych i Sądu Najwyższego.¹¹

Z inicjatywą zastosowania tego środka zapobiegawczego może wystąpić zarówno oskarżony jak i organ procesowy.

Postanowienie o zastosowaniu poręczenia majątkowego może wydać zarówno prokurator jak i sąd- na mocy art. 250 § 4 k.p.k. „Inne środki zapobiegawcze stosuje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym także prokurator”. W postanowieniu należy określić:

• wysokość poręczenia

organ powinien brać pod uwagę zarówno sytuację materialną oskarżonego jak i osoby składającej poręczenie, wysokość wyrządzonej szkody oraz charakter popełnionego czynu ( tak samo: post. SA w Krakowie z dn. 25 listopada 2008r., II AKz 598/08, Krakowskie Zeszyty Sądowe 2008/12/39; post SA w Krakowie z dn. 22 kwietnia 2008r., II AKz 207/08, Krakowskie Zeszyty Sądowe 2008/6/43); suma poręczenia powinna być również taka, aby w sposób rzeczywisty a nie iluzoryczny powstrzymywała oskarżonego przed podjęciem bezprawnych działań (post. SA w Krakowie z dn. 05 mają 2004r., II AKz 144/04, Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych 2005/7/45/22);

• rodzaj poręczenia, czyli czy jest to hipoteka, zastaw, określona suma pieniężna czy może dwa zabezpieczenia np. zastaw i papiery wartościowe;

• warunki poręczenia

• termin złożenia przedmiotu poręczenia, oznacza to zatem że złożenie przedmiotów poręczenia następuje dopiero po wydaniu postanowienia¹², określenie terminu zależy od wszelkich okoliczności związanych ze sprawą, jak słusznie zauważa R.A.Stefański jeżeli przedmiot poręczenia nie zostanie w postanowionym terminie złożony, postanowienie takie traci moc¹³

Postanowienie powinno także zawierać takie informacje jak:

• dane oskarżonego

• dane osoby składającej poręczenie

• zarzucany oskarżonemu czyn oraz jego kwalifikację prawną

• pouczenie o trybie i terminie zaskarżenia

• pouczenie o możliwość wystąpienia z wnioskiem o uchylenie lub zmianę w trybie art. 254 k.p.k.

Postanowienie o poręczeniu majątkowym może zostać zmienione przez organ, który to poręczenie zastosował, przy czym zmianie może ulec zarówno jego przedmiot, wysokość poręczenia, jak też warunki określone postanowieniem

Na postanowienie w przedmiocie poręczenia majątkowego, jak też na postanowienie zmieniające jego warunki przysługuje zażalenie (art. 252 § 1 k.p.k.). Zażalenie na postanowienie prokuratora rozpoznaje sąd (art. 252 § 2 k.p.k.).

Z przyjęcia poręczenia sporządza się protokół- art. 143 § 1 pkt. 9 k.p.k.. Ponadto osoba która składa poręczenie powinna być pouczona o zasadach przepadku przedmiotu poręczenia jak i o możliwości jego skutecznego cofnięcia¹⁴. Jeżeli takiego pouczenia nie było nie może to wywoływać negatywnych skutków prawnych dla składającego poręczenie ( art. 16 § 1 k.p.k.), np. w postaci orzeczenia przepadku wartości pieniężnej. Istotne jest, iż nie zmienia tego fakt, iż składający poręczenie mógł znać treść odnośnych przepisów- tak: uchwała SN z dn. 20 mają 1992r. I KZP 17.92, OSNKW 1992/7-8/53.

Protokół powinien być podpisany przez składającego jak i przyjmującego poręczenie