aszczesniak 21 czerwca 2011 Przywrócenie terminu w postępowaniu karnym

Kto może wnieść wniosek?

Wniosek może wnieść strona. Jednakże z treści przepisu (art. 126 k.p.k.) wynika expressis verbis, iż przepis ten można stosować również do osób niebędących stronami. Takie uprawnienie przysługuje również m.in.: prokuratorowi[1], pokrzywdzonemu, instytucji z art. 305§ 4 k.p.k. ( na mocy art. 306 § 4 k.p.k.) oraz obrońcy lub pełnomocnikowi strony. Ustawa nie określa kto i w jaki sposób ma wykazać, że zachodzi przyczyna uzasadniająca przywrócenie terminu, nie ulega jednak wątpliwości, iż w tym przypadku należy posługiwać się zasadami ogólnymi dotyczącymi formalnego ciężaru dowodu- w odniesieniu do okoliczności korzystnych dla oskarżonego obowiązek dowodzenia faktów spoczywa na obrońcy.

Jakie terminy ulegają przywróceniu ?

Przywróceniu ulega jedynie termin zawity, instytucja ta nie dotyczy terminu prekluzyjnego. Termin zawity to czas w którym dana czynność musi być dokonana pod rygorem nieważności[2]. Jest on z natury nieprzekraczalny, ale przywracalny. Niedotrzymanie go powoduje, iż czynność procesowa dokonana po jego przekroczeniu jest bezskuteczna. W niektórych jednak sytuacjach ustawodawca zezwala na przywrócenie tego terminu. Kodeks postępowania karnego wskazuje, że do czynienia z takim rodzajem terminu mamy w dwóch przypadkach, są to :

· terminy do wniesienia środków zaskarżenia
· inne terminy, które ustawa uznaje za zawite i wyraźnie je takimi nazywa.

Przyczyny uzasadniające przywrócenie terminu

Terminy mogą być uchybione przez stronę z różnych powodów od niej niezależnych. Ustawodawca nie wskazuje wyraźnie tych okoliczności, ponieważ niesposób jest wyliczyć i wyobrazić sobie wszystkie sytuacje jakie mogą dotknąć człowieka w życiu codziennym. Sąd rozpoznający wniosek o przywrócenie terminu, musi sam zanalizować całokształt sytuacji i ocenić czy zaistniała przyczyna niezależna od strony. Pojęcie przyczyny należy rozpatrywać w ujęciu subiektywnym, tzn. za chwilę ustania przeszkody należy uznawać czas kiedy informacja ta doszła do świadomości strony a nie chwilę kiedy faktycznie nastąpiła. Biorąc pod uwagę wykładnię językową pojęcia 'niezależna przyczyna' należy uznać, iż jest to taka okoliczność, która powstała bez związku z określoną osobą. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 23 marca 1997r. podniósł, iż „ Do przyczyn tych zalicza się wystąpienie okoliczności «niezależnych» od strony, a więc takich których strona nie mogła usunąć i dokonać wymaganej przez prawo czynności we właściwym czasie”. 

Przyczyną uzasadniającą przywrócenie terminu może być:

· brak pouczenia lub błędne pouczenie o prawie, terminie lub sposobie zaskarżenia czynności
· choroba strony
· wypadek
· brak wiadomości o doręczeniu      
· zawinienie pomocnika procesowego, jeżeli tylko sama strona nie ponosi żadnej winy
· ogłoszenie orzeczenia na rozprawie pod nieobecność strony, której nie zawiadomiono o terminie rozprawy
· niedotrzymanie terminu z winy obrońcy, np. z powodu mylnego zapatrywania prawnego
· niezawiadomienie ani oskarżonego ani jego doradcy o przywróceniu terminu kasacyjnego (usprawiedliwia uchybienie terminu wyznaczonego dla złożenia kasacji-  orzeczenie SN z dn. 28 kwietnia 1928r.- K 691/27, OSP 1928/7/135)
· zaniedbanie pracownika sekretariatu, które spowodowało niedotrzymanie terminu zawitego przez prokuratora, nie uzasadnia przywrócenia terminu, chyba że zostanie wykazane, że nieprawidłowość działania tego pracownika w konkretnej sprawie i sytuacji była niezależna od prokuratora ( uchwała SN z dnia 19 listopada 1973r.- VI KZP 44/73, OSNKW 1974/4/59)
· niedopełnienie przez pracownika administracji aresztu śledczego obowiązku doręczenia osobie tymczasowo aresztowanej pisma procesowego i przez to uniemożliwienie jej złożenia w terminie środka odwoławczego (post. SN z 15.2.1983 r., Z 46/83, OSPiKA 1983, Nr 12, poz. 262)
· trudną sytuację materialną uniemożliwiającą stawienie się w sądzie na rozprawie i udanie się do sądu w celu dowiedzenia się o treści orzeczenia (post. z 14.6.2005 r., V KZ 21/05, OSNKW 2005, Nr 9, poz. 85).[3]

Strona nie może powoływać się na takie okoliczności jak:

· brak wiary strony w skuteczność prezentowanych przez nią argumentów, a następnie odzyskanie tej wiary nie może być uznane za przyczynę od strony niezależną nawet jeśli nastąpiło to pod wpływem orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego (postanowienie SN z dnia 10 kwietnia 1997r. - IV KKN 360/96, OSNKW 1997/9-10/72)
· fakt niewniesienia kasacji w terminie określonym przez wyznaczonego lub ustanowionego adwokata, który badając akta sprawy nie stwierdził podstaw do jej wniesienia, nie może być utożsamiany z „niedotrzymaniem terminu zawitego z przyczyn od strony niezależnych” (postanowienie SN z dnia 25 marca 1998r.- VKZ 12/98, OSNKW 1998/3-4/19)
· nieznajomość prawa, szczególnie gdy z protokołu rozprawy apelacyjnej wynika, że skazany został prawidłowo pouczony zarówno o sposobie, jak i o terminie złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia ( postanowienie SN z dnia 9 marca 2007r. - VKZ 9/07, Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych rok 2007, Nr 1, poz. 596)
· pobyt za granicą (postanowienie SN z dnia 14 grudnia 2006r. , VKZ 51/06, Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych rok 2006, Nr 1, poz. 2476)
· fakt przebywania poza miejscem stałego pobytu (postanowienie SN z dnia 24 stycznia 2006, IIIKZ 1/06, rzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych rok 2006, Nr 1, poz. 190)
· odbiór korespondencji przez osobę upoważnioną, np. żonę (postanowienie SA we Wrocławiu z dnia 4 listopada 2005r., II AKz 425/05, Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych rok 2006, Nr 2, poz. 9, str. 40)
· zdanie się na pomoc osoby w dokonaniu określonej czynności (postanowienia SN z dnia 27 lipca 2005r., III KZ 31/05, Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych rok 2005, Nr 1, poz. 1438)
Istotnym jest, że przywrócenie terminu jest możliwe gdy stronie przysługiwało prawo do dokonania określonej czynności, której dopełnienie w ustanowionym przez prawo terminie zawitym było dopuszczalne (postanowienie SA w Białymstoku z dnia 28 czerwca 1996r.- II AKo 72/96, OSA 1997/9/93).

Uprawniona osoba do wniesienia wniosku nie musi udowadniać określonej okoliczności wystarczy aby uprawdopodobnienia jej zaistnienie. Pogląd ten wielokrotnie był powtarzany w orzeczeniach Sądu Najwyższego, np. postanowienie z dnia 8 kwietnia 1996r.- V KKN 11/96, Legalis, postanowienie z dnia 24 czerwca 1930r.- II 1K 468/30, ZO 1931/96.

Samo uprawdopodobnienie zaistnienia przyczyny nie jest wystarczającym warunkiem do przywrócenia terminu, należy jeszcze dokonać kolejnych czynności a mianowicie złożyć wniosek w terminie zawitym 7 dni od daty ustania przyczyny, która uniemożliwiała dokonanie czynności oraz dopełnić czynność, która miała być w tym terminie dokonana. Niedopełnienie czynności lub niedotrzymanie terminu 7 dniowego powoduje przeszkodę formalną a mianowicie bezskuteczność wniosku o przywrócenie terminu. Należy zgodzić się poglądem Sądu Najwyższego z roku 1971r[4]. iż „w razie zgłoszenia wniosku o przywrócenie terminu zawitego bez dopełnienia jednocześnie czynności, która miała być w tym terminie wykonana stosuje się przepis art. 105 k.p.k. z 1969r.”- aktualnie jest to przepis art. 120 k.p.k. dotyczący uzupełnienia braków formalnych wniosku w terminie 7 dni od otrzymania zawiadomienia przez sąd. Jeśli strona wezwana do uzupełnienia w trybie art. 120  k.p.k. żądanej czynności nie dopełni, prezes sądu (lub osoba wymieniona w art. 93 § 2 k.p.k. ) wydaje zarządzenie o uznaniu wniosku o przywrócenie terminu za bezskuteczny.

Elementy wniosku o przywrócenie terminu

Wniosek o przywrócenie terminu powinien czynić zadość wymaganiom z art. 119 k.p.k., tzn. musi zawierać takie elementy jak : oznaczenie organu do którego jest skierowany, oraz sprawy której dotyczy, oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo, treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby z uzasadnieniem, datę i podpis składającego pismo. Mylne nazwanie wniosku jest bez znaczenia. Spotyka się również w doktrynie stwierdzenie, iż dokonanie czynności należy pojmować funkcjonalnie. Co to oznacza? Mianowicie tylko, że jeśli np. osoba uprawniona złoży spóźnione zażalenie i wiarygodnie w nim wywiedzie, że przyczyną niedochowania terminu była powódź uniemożliwiająca wszelką łączność, należy pismo jej potraktować jako wniosek o przywrócenie terminu i zażalenie zarazem, ze wszystkimi tego konsekwencjami. Nie można wykluczyć także i takiego układu procesowego, w którym czynność, która miała być dopełniona, wykonana została jeszcze przed złożeniem wniosku o przywrócenie terminu.[5]

Skutki uwzględnienia wniosku

Z istotny instytucji wynika, iż działa ona ex tunc oraz stanowi restitutio in integrum (przywrócenie stanu poprzedniego) w zakresie czynności, która miała być dokonana w terminie zawitym. W związku z powyższym w wyniku przywrócenia terminu tracą znaczenie skutki jakie wiązały się z uchybieniem tego terminu, nawet konsekwencją będzie uchylenie już prawomocnego orzeczenia. A zatem a contrario wniesienie po terminie środka odwoławczego nie ma wpływu na ustalenie daty prawomocności skarżonego nieskutecznie orzeczenia, bowiem termin ten oblicza się tak jak gdyby środek w ogóle nie został wniesiony. W razie odmowy przywrócenia terminu przysługuje na mocy art. 126 § 3 k.p.k. zażalenie (nie służy ono jednak na odmowę przywrócenia terminu do złożenia kasacji). Zażalenie to rozpoznaje na zasadach ogólnych sąd wyższej instancji, gdy przywrócenia terminu odmówił sąd, albo prokurator nadrzędny nad tym, który wydał postanowienie o odmowie przywrócenia terminu.

Wniesienie wniosku o przywrócenie terminu nie wstrzymuje z mocy prawa ( ex lege) wykonania orzeczenia. Następuje to dopiero na mocy postanowienia sądu, sąd ma jednak dowolność w tej kwestii i może uznać, iż wstrzymanie orzeczenia w danej kwestii jest niecelowe lub zmierza do działania na zwłokę poprzez składanie niesłusznych wniosków o przywrócenie terminu. Odmowa wstrzymania nie wymaga uzasadnienia.

Przywrócenie terminu ma charakter trwały, tzn. że żaden organ nie może zmienić takiego postanowienia. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy sąd odwoławczy ma rozpoznać środek odwoławczy wówczas jest uprawniony do badania zasadności przywrócenia terminu. W przypadku gdy uzna, iż przywrócenie terminu było niezasadne pozostawia środek odwoławczy bez rozpoznania- art. 430 § 1 k.p.k. .

Decyzja w której sąd stwierdza, iż istniały jednak okoliczności usprawiedliwiające dokonanie czynności po terminie ma taki skutek, że postępowanie karne zostaje cofnięte.

Podkreślenie jeszcze raz wymaga wskazanie organu do którego należy wnieść wniosek. W kwestii tej orzeka postanowieniem organ, przed którym należało dokonać czynności. Przykładowo: przy uchybieniu terminu do wniesienia apelacji właściwym jest sąd I instancji, który wydał wyrok, gdyż to za jego pośrednictwem składa się apelację.

Należy zwrócić uwagę na już ostateczną kwestię, iż zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2004r[6]. Dopełnienie czynności, która miała być dokonana w terminie, nie musi koniecznie nastąpić z zachowaniem przymusu adwokackiego lub radcowskiego, nawet jeśli ustawa wymóg dla danej czynności przewiduje. Jak podkreśla się w doktrynie nie jest bowiem sensowne narażać stronę na ponoszenie kosztów związanych z ustanowieniem adwokata lub radcy prawnego, kiedy nie jest jeszcze pewne czy sam wniosek o przywrócenie terminu będzie uwzględniony.