Gabor Gościński 08 marca 2011 Jurysdykcja krajowa sądów cywilnych - wprowadzenie.

Właściwość polskich sądów powszechnych do rozstrzygania spraw cywilnych ustawodawca nazywa jurysdykcją krajową. Wraz z inną przesłanką - drogi sądowej – wyznaczają zakres spraw mogących być przedmiotem postępowania przed polskimi organami wymiaru sprawiedliwości. Najprościej rzecz ujmując, jurysdykcja krajowa przesądza o tym, czy sprawę może rozstrzygnąć polski powszechny sąd cywilny. Jest to tym samym pierwsza rzecz, jaką osoba, która jest podmiotem stosunku prawnego z elementem międzynarodowym musi wziąć pod uwagę, zanim wniesie sprawę do sądu. Powinna ona być pewna, że spór władny jest rozstrzygnąć sąd polski, a kompetencja zagranicznego organu jurysdykcyjnego jest wyłączona. Tym bardziej, że jurysdykcja krajowa jest bezwzględną przesłanką procesową, którą sąd bierze pod uwagę z urzędu w każdym stanie sprawy. Oznacza to, że jej brak stanowi przyczynę nieważności postępowania i w razie jej stwierdzenia sąd, co do zasady, odrzuca pozew lub wniosek (art. 1099 KPC).

Schemat regulacji jurysdykcji krajowej

Przepisy dotyczące jurysdykcji krajowej (art. 1097-1110⁴ KPC) ujęte są w jedną Księgę, która składa się z pięciu tytułów: Tytuł I – Przepisy ogólne, Tytuł II – (skreślony), Tytuł III – Jurysdykcja krajowa w procesie, Tytuł IV – Jurysdykcja krajowa w postępowaniu nieprocesowym oraz Tytuł IVa – Jurysdykcja krajowa w postępowaniu zabezpieczającym i egzekucyjnym. Zakres podmiotowy spraw ustawodawca unormował obecnie w Księdze pierwszej a – Immunitet sądowy i egzekucyjny. Z powyższego podziału wynika, że do rozpoznawania spraw przez polskie sądy powszechne zastosowanie znajdą różne normy w zależności od rodzaju postępowania cywilnego – rozpoznawcze, zabezpieczające lub egzekucyjne, a także od rodzaju postępowania rozpoznawczego (procesowe i nieprocesowe).

Przepisy ogólne dotyczące jurysdykcji krajowej

Przepisy ogólne ustanawiają zasadę trwałości jurysdykcji krajowej. Zgodnie z art. 1097 KPC, jurysdykcja krajowa istniejąca w chwili wszczęcia postępowania trwa nadal, choćby jej podstawy odpadły w toku sprawy.  Sąd nie może uznać, że brak jest jurysdykcji krajowej, jeżeli jej podstawy powstały w toku postępowania. Ustanawiają również kompetencję sądów polskich w przypadku braku podstaw uzasadniających jurysdykcję krajową w sprawie - jeżeli brak podstaw uzasadniających jurysdykcję krajową w sprawie, a przeprowadzenie postępowania przed sądem lub innym organem państwa obcego nie jest możliwe albo nie można wymagać jego przeprowadzenia, sprawa należy do jurysdykcji krajowej, gdy wykazuje wystarczający związek z polskim porządkiem prawnym. W razie prawomocnego ustalenia przez sąd, że orzeczenie sądu lub innego organu państwa obcego nie podlega uznaniu w Rzeczypospolitej Polskiej, sprawa rozstrzygnięta tym orzeczeniem należy do jurysdykcji krajowej mimo braku podstaw uzasadniających tę jurysdykcję, jeżeli wykazuje wystarczający związek z polskim porządkiem prawnym (art. 1099¹ KPC)

Zbieg jurysdykcji  

Przepisy ogólne rozstrzygają również sytuację zbiegu jurysdykcji sądu polskiego i zagranicznego lub innego organu państwa obcego – jeżeli sprawa o to samo roszczenie między tymi samymi stronami zawisła przed sądem państwa obcego wcześniej niż przed sądem polskim, sąd polski zawiesza postępowanie. Sąd nie zawiesza jednak postępowania, jeżeli orzeczenie, które ma wydać sąd państwa obcego, nie będzie spełniało przesłanek jego uznania w Rzeczypospolitej Polskiej lub nie można oczekiwać, że postępowanie przed sądem państwa obcego zostanie prawomocnie zakończone w rozsądnym terminie. Po zakończeniu postępowania przed sądem państwa obcego, sąd umarza postępowanie, jeżeli orzeczenie sądu państwa obcego podlega uznaniu w Rzeczypospolitej Polskiej; w przeciwnym przypadku sąd postanowi podjąć postępowanie. Sąd na wniosek strony może także podjąć zawieszone postępowanie, jeżeli postępowanie przed sądem państwa obcego nie zostało zakończone w rozsądnym terminie (art. 1098 KPC). Ponadto, zgodnie z art. 1098¹ KPC,  jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego postępowania w sprawie cywilnej toczącego się przed sądem lub innym organem państwa obcego, sąd może zawiesić postępowanie z urzędu, chyba że orzeczenie, które ma wydać sąd albo inny organ państwa obcego, nie spełni przesłanek jego uznania w Rzeczypospolitej Polskiej.