Obok przesłanki pozytywnej, której zaistnienie spowoduje możliwość orzeczenia rozwodu ( trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego ) prawo zna również przesłanki negatywne a więc okoliczności, których wystąpienie powoduje, że rozwód nie jest dopuszczalny pomimo istnienia trwałego i zupełnego rozkładu pożycia.
Zobacz:
Przyczyny rozwodów w orzecznictwie Sądu Najwyższego (1)
Przyczyny rozwodów w orzecznictwie Sądu Najwyższego (2)
Art. 56 § 2 i 3 KRiO wśród przesłanek negatywnych wymienia :
- wyłączną winę małżonka żądającego rozwodu,
- dobro wspólnych małoletnich dzieci,
- zasady współżycia społecznego.
Wyłączna wina małżonka żądającego rozwodu
Rozwód nie może być orzeczony jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny ( art. 56 § 3 KRiO ) Przepis ten wprowadzony został aby zapobiegać lekkomyślnemu traktowaniu obowiązków wynikających z faktu zawarcia małżeństwa. Istotą omawianej konstrukcji jest niedopuszczenie do sytuacji uwolnienia się od obowiązków przez tego współmałżonka, który wyłącznie swoim nagannym zachowaniem doprowadził do rozkładu pożycia. Wina małżonka wiąże się z naruszeniem obowiązków wynikających z zawarcia małżeństwa. Obowiązkami tymi są:
- wspólne pożycie,
- obowiązek wzajemnej pomocy,
- obowiązek lojalności oraz wierności,
- współdziałanie dla dobra rodziny,
Kwestia winy
Wina może być również efektem zaistnienia pewnych okoliczności. Będzie nią:
- zdrada małżonka,
- brak zainteresowania losem współmałżonka,
- opuszczenie małżonka w potrzebie,
- uwłaczanie godności współmałżonka,
- naruszenie nietykalności fizycznej.
Zakaz orzekania rozwodu na wniosek małżonka wyłącznie winnego nie jest zakazem bezwzględnym. Zgoda wyrażona przez drugiego małżonka powoduje zniesienie tego zakazu co wynika bezpośrednio z art. 56 § 3 KRiO – „chyba , że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód”. Zgoda na rozwód wyrażona przez małżonka niewinnego musi istnieć w chwili wyrokowania i do tego czasu może być cofnięta. Zgoda drugiego małżonka ( małżonka niewinnego ) nie jest wiążąca dla sądu, który ocenia ją na podstawie całokształtu przesłanek rozwodowych. Sąd rozstrzygając w tej kwestii bierze pod uwagę, czy małżonek niewinny wyraził zgodę w sposób swobodny oraz w zgodnie z własnym interesie.
Trzeba ponadto odpowiedzieć na pytanie, co się dzieje, jeżeli druga strona nie wyraża zgody na rozwód? Otóż w takim przypadku sąd nie może orzec rozwodu. Przeszkoda ta jest jednak do obejścia. Sąd na podstawie własnej oceny usuwa tą przeszkodę uznając, że w danych okolicznościach odmowa zgody na rozwód jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Może się tak zdarzyć, jeżeli odmowa rozwodu przez małżonka niewinnego spowodowana jest np. chęcią dokuczenia współmałżonkowi, co jest wynikiem zemsty.
Orzeczenie:
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 22 listopada 2002 r. III CKN 665/2000 ( publikacja: LexPolonica nr 358054, Gazeta Prawna 2002/229 str. 24, Monitor Prawniczy 2002/24 str. 1107 ): „Nie zasługuje na aprobatę odmowa zgody na rozwód, która służy tylko chęci zamanifestowania przewagi nad małżonkiem domagającym się orzeczenia rozwodu i przeszkodzeniu w ułożeniu sobie przez niego życia osobistego (art. 56 § 3 kro)”.
Rozwód jest wprawdzie z wielu względów zjawiskiem niepożądanym, negatywnym, lecz w wielu przypadkach jeszcze gorsze byłoby sztuczne utrzymywanie związku małżeńskiego, który faktycznie przestał istnieć.
Orzeczenie:
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 28 lutego 2002 r. III CKN 545/2000 (publikacja: LexPolonica nr 381437): „Również wtedy, gdy wzgląd na poczucie krzywdy małżonka niewinnego i jego sytuacja życiowa nakazuje dokonywać w kategoriach moralnych ocen negatywnych, to w równym stopniu należy przy rozważaniu odmowy zgody na rozwód uwzględnić powstałą sytuację z punktu widzenia szkody społecznej, jaką wywołuje utrzymywanie związków małżeńskich formalnych niemających szans na faktyczne funkcjonowanie”.
Orzeczenie:
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 26 lutego 2002 r. I CKN 305/2001 (publikacja: LexPolonica nr 383708 ): „Leżący u podłoża odmowy zgody na rozwód małżonka niewinnego, cel w postaci dążenia do uniemożliwienia zalegalizowania nieformalnego związku współmałżonka nie jest sam w sobie sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, jeżeli wynika z pragnienia utrzymania związku małżeńskiego, powodowanego względami zgodnymi z normami moralnymi, etycznymi i społecznymi. Dopiero wykazanie, że cel taki w okolicznościach sprawy jest sprzeczny z powyższymi normami oraz że istnieją szczególne okoliczności uzasadniające zalegalizowanie nieformalnego związku może uzasadniać pominięcie braku zgody na rozwód małżonka niewinnego ze względu na jej sprzeczność z zasadami współżycia społecznego”.
Osoba wyłącznie winna rozkładu małżeństwa ma możliwość „ominięcia” braku zgody na rozwód wyrażanego przez małżonka niewinnego, niemniej jednak musi przed sądem udowodnić, że brak zgody jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Istnieje domniemanie zgodnie z którym brak zgody współmałżonka jest zgodny z zasadami współżycia społecznego. To osoba wyłącznie winna będzie musiała obalić to domniemanie i udowodnić, że drugi współmałżonek nie wyraża zgody na rozwód z niskich pobudek itp. ( chęć dokuczenia współmałżonkowi, chęć zamanifestowania swojej wyższości ).
Orzeczenie:
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 26 października 2000 r. II CKN 956/99 (LexPolonica nr 350562, Jurysta 2001/5 str. 29, Monitor Prawniczy 2001/6 str. 352, OSP 2003/3 poz. 35): „Odmowa wyrażenia zgody na rozwód przez małżonka niewinnego rozkładu pożycia (art. 56 § 3 zdanie ostatnie kro) korzysta z domniemania zgodności z zasadami współżycia społecznego; domniemanie to może być obalone przez udowodnienie konkretnych okoliczności świadczących o tym, że jest inaczej”.
W dużo lepszej sytuacji o ile można w ogóle tak powiedzieć, są osoby ( małżonkowie winni ), którzy chcieliby sobie ułożyć na nowo swoje życie ( po ustaniu pożycia małżeńskiego ) i zalegalizować swoje nieformalnie utrzymywane związki. Dzieje się tak, ponieważ sąd przy badaniu oceny skuteczności odmowy zgody na rozwód bierze pod uwagę związki pozamałżeńskie, urodzone wspólnych nich dzieci oraz przede wszystkim celowość legalizacji tych związków. W interesie społecznym leży aby wszelkie związki były zalegalizowane, chodzi tu głównie o kwestie prawne, które po zalegalizowaniu związku nie budzą większych wątpliwości.
Orzeczenie:
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 10 maja 2000 r. , III CKN 1032/99 ( publikacja: LexPolonica nr 351290, Biuletyn Sądu Najwyższego 2001/5 str. 7, OSNC 2001/7-8 poz. 102): „Ocena skuteczności odmowy zgody na rozwód (art. 56 § 3 kro) powinna być dokonywana przede wszystkim w kontekście przyczyn rozkładu oraz z uwzględnieniem okoliczności i zdarzeń, jakie powstały w czasie braku pożycia małżonków, a więc np. związków pozamałżeńskich oraz dzieci w nich urodzonych, jak też społecznej celowości legalizacji tych związków”.
Trzeba również pamiętać, że brak zgody na rozwód można „ominąć” poprzez wykazanie przez stronę pozostawania w faktycznej wieloletniej separacji. W takim wypadku brak zgody mógłby być uznany za sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Uznanie takie faktu umożliwiłoby uchylenie braku zgody na rozwód.
Orzeczenie:
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 8 grudnia 1999 r. II CKN 606/98, (publikacja: LexPolonica nr 405152): „Odmowa zgody na rozwód spowodowana przekonaniem, że rozwód byłby niezasłużoną nagrodą dla powoda, w warunkach wieloletniej faktycznej separacji stron, może być uznana za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego”.
Istniały również przypadki, w których małżonek niewinny motywował swój brak zgody względami religijnymi. Takie uzasadnienie braku zgody na rozwód według sądu nie może być uważane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Orzeczenie:
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 16 czerwca 1999 r. I ACa 290/99, (publikacja: LexPolonica nr 353918, OSA 2002/2 poz. 16 str. 50): „Odmowa małżonka zgody na rozwód ze względów religijnych nie może być uznana za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego (art. 56 § 3 kro)”.
Dobro wspólnych małoletnich dzieci
Drugą z negatywnych przesłanek uniemożliwiających orzeczenie rozwodu jest dobro wspólnych małoletnich dzieci. Sąd nie może orzec rozwodu, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci ( art. 56 § 2 KRiO ). Na równi z małoletnimi dziećmi stron powinno być traktowane dziecko przysposobione przez oboje małżonków oraz dziecko jednego z małżonków, przysposobione przez drugie z małżonków. W trakcie postępowania o rozwód należy przede wszystkim zwrócić uwagę:
- czy rozwód nie osłabi więzi z dzieckiem tego rodziców, przy którym ono nie pozostanie, w stopniu mogącym wpłynąć ujemnie na wykonywanie władzy rodzicielskiej,
- czy nieustępliwe stanowisko jednego z małżonków, co do sposobu wykonywania w przyszłości władzy rodzicielskiej i zmierzające do wykluczenia z niej drugiego małżonka nie przyniesie szkody w wychowaniu dziecka,
- czy dziecko boleśnie nie odczuje samego rozwodu rodziców.
Sąd biorąc pod uwagę wskazane powyżej dyspozycje może w celu ich rozstrzygnięcia skorzystać z opinii psychologa. Przesłanka dobra dziecka jest przesłanką zajmującą priorytetowe miejsca, dlatego też sąd powinien w każdej sprawie o rozwód zbadać jego wpływ na sytuację wspólnych małoletnich dzieci oraz uzasadnić swoje stanowisko.
Tekstem art. 56 § 2 KRiO nie zostały objęte:
- pełnoletnie dzieci stron, ( choćby ze względu na studia lub stan zdrowia - wymagały opieki i pomocy rodziców );
- małoletnie dzieci jednego z małżonków, choćby rozwodzący się małżonkowie wychowywali je wspólnie;
- małoletnie dzieci faktycznie wychowywane przez rozwodzących się małżonków, jeśli dzieci te nie zostały przez nich przysposobione.
Sprzeczność rozwodu z zasadami współżycia społecznego
Obok dwóch poprzednich przesłanek funkcjonuje jeszcze jedna przesłanka mająca charakter klauzuli generalnej. Oznacza to, że przy ocenie żądania rozwodu należy mieć na uwadze inne okoliczności, wskazujące, że w konkretnej sprawie orzeczenie rozwodu narusza zasady moralności itp. Przykładem okoliczności powodującej niemożność orzeczenia rozwodu jest sytuacja w której powód żąda rozwodu aby „uwolnić się od obowiązku opieki nad osobą chorą” Przesłanka ta oparta jest na zasadzie rekryminacji, w więc przestrogi dla tych, którzy chcieliby przez swoje naganne zachowanie uwolnić się od obowiązków małżeńskich.
Sprawdż także:
Kiedy sąd nie udzieli rozwodu ?
Podstawa prawna:
- art. 56 KRiO
Stan prawny na 13 maja 2012 roku
