mariusz.szaszor 13 listopada 2010 Prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych.

Zasada wolności zrzeszania się wskazana expressis verbis w art. 12 oraz art. 59 Konstytucji RP zapewniająca wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji, nie jest prawem nieograniczonym, na co wskazuje ustęp 4 wspomnianego art. 59. Zgodnie z przepisem tym „Zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców oraz innych wolności związkowych może podlegać tylko takim ograniczeniom ustawowym, jakie są dopuszczalne przez wiążące Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe.”

W związku z możliwością występowania ograniczeń fundamentalnej zasady wolności zrzeszania, niezbędne jest wskazanie a właściwe rozróżnienie osób posiadających prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych.

Punktem wyjścia dalszych rozważań na temat uprawnień do tworzenia i wstępowania do związków zawodowych jest art. 18¹ § 1 KP wskazujący jedną z podstawowych zasad prawa pracy, jaką jest możliwość tworzenia oraz przystępowania do organizacji pracowników i pracodawców. Przepis ten, będącym pewnego rodzaju deklaracją ustawodawcy[1], odsyła nas do ustawy o ZwZawU a właściwie do art.2 w/w ustawy konkretyzującego zakres podmiotowy fundamentalnego prawa do koalicji związkowej. Art. 2 ustawy o ZwZawU wskazuje nam zasadniczo na 2 rodzaje prawa do koalicji. Konstrukcja prawa nieograniczonego ( wolność związkowa w pełnym zakresie ) zapewnia możliwość zarówno tworzenia a więc przejawiania inicjatywy w zakresie założenia związku jak i przystępowania ( wyboru ) do już istniejącego związku. Ograniczone prawo koalicji zapewnia jedynie możliwość przystępowania do już istniejących organizacji związkowych.

W świetle art. 2 ustawy z dnia 23 maja 1991[2] r. o związkach zawodowych osobami posiadającymi legitymację do założenia organizacji związkowej są wszystkie osoby pozostające w stosunku pracy ( niezależnie od podstawy ). Tak, więc oprócz osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, prawo to posiadają osoby pozostające w stosunku pracy na podstawie powołania lub wyboru. W dalszej części art. 2 ustawa wymienia również członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych, osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej ( o ile nie są pracodawcami ) oraz osoby skierowane do zakładów pracy w celu odbycia służby zastępczej. W przypadku ostatniej grupy prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych ograniczono do zakładów, w których osoby takie odbywają służbę.

Ustawa w sposób celowy pomija wśród podmiotów uprawnionych do tworzenia związku zawodowego osoby wykonujące pracę nakładczą, osoby po przejściu na emeryturę lub rentę oraz osoby bezrobotne[3] nadając im jedynie prawo do wstępowania i przynależności do zakładowej organizacji związkowej[4] ( wolność związkowa w ograniczonym zakresie ) Tak szerokie ujęcie członkostwa w związku zawodowym wiąże się z art. 8 ustawy o ZwZawU uprawniającym związki zawodowe do kontrolowania przepisów dotyczących interesów pracowników, emerytów, rencistów, bezrobotnych i ich rodzin. Prawo przynależności oraz wstępowania do związków zawodowych osób po przejściu na emeryturę lub rentę ( art.2 pkt 3 ZwZawU ) związane jest bezpośrednio z art. 26 wskazującym na uprawnienia zakładowej organizacji związkowej. W przepisie tym znaleźć możemy zapis mówiący że „ do zakresu działalności działania zakładowej organizacji związkowej należy w szczególności : … 5) zajmowanie się warunkami życia emerytów i rencistów.”   Uprawnienie to jak wskazuje G. Orłowski nie ogranicza się wyłącznie do sfery ekonomicznej[5], ale obejmuje również inne aspekty życia tej grupy osób.

 Niewątpliwym minusem ustawy o związkach zawodowych, często podnoszonym przed przedstawicieli doktryny, jest fakt, że wśród osób posiadających prawo przynależności do organizacji związkowych nie znalazły się osoby świadczące pracę na podstawie umów cywilnoprawnych, osoby wykonujące pracę na własny rachunek a także osoby wykonujące zawód medyczny na podstawie kontraktów cywilnoprawnych[6]. Pozbawienie osób zatrudnionych na podstawie umów-zleceń czy umów o dzieło prawa tworzenia jak i przynależności do związku zawodowego, uwarunkowane są tym, że kontrakty takie uregulowane są w kodeksie cywilnym w związku, z czym przyjęci na takie stanowisko nie są pracownikami w rozumieniu KP a więc nie spełniają żadnej z przesłanek wskazanych w art. 2 ZwZawU[7] Coraz częstsze wykorzystywanie przez pracodawców pozapracowniczych form zatrudnienia implikuje postulaty nowelizacji przepisów ustawowych w tym zakresie[8] Nowelizacja byłaby konieczna w celu dostosowania naszych przepisów do art. 2 Konwencji MOP Nr 87, który zapewnia możliwość zrzeszania się wszystkich osób wykonujących pracę na rzecz pracodawcy.