Wyłączenie
możliwości przenoszenia weksla w drodze indosu następuje w sytuacjach, gdy
dłużnikowi wekslowemu, z jakiegokolwiek powodu, zależy na tym, aby weksel nie stał
się przedmiotem obrotu wekslowego. Pełni on wówczas funkcję wyłącznie
gwarancyjną, natomiast nie posiada ekonomicznej wartości jako przedmiot obrotu.
Weksel własny
Weksel własny jest to papier wartościowy, w którym wystawca bezwarunkowo zobowiązuje się do zapłacenia sumy pieniężnej na rzecz posiadacza wekslu. W typowym stosunku wekslowym tego rodzaju występują zatem dwa podmioty: wystawca i remitent. Wystawcą jest osoba, która weksel wystawia i bezwarunkowo zobowiązuje się do zapłacenia sumy pieniężnej. Remitent jest natomiast osoba, na rzecz której ta zapłata ma być dokonana - jest on wierzycielem wekslowym. W odróżnieniu od zobowiązania wynikającego z weksla trasowanego nie występuje tu trasat, czyli osoba, którą wystawca zobowiązuje do zapłaty sumy wekslowej. Dłużnikiem wekslowym jest sam wystawca.
Indos
Indos jest pisemnym oświadczeniem umieszczonym na papierze wartościowym na zlecenie i zawierającym co najmniej podpis zbywcy, oznaczającym przeniesienie praw na inną osobę (art. 9219 § 2 k.c.). Odnosząc powyższą definicję do przenoszenia praw z weksla, można powiedzieć, że poprzez uczynienie indosu dotychczasowy uprawniony z weksla (indosant) dokonuje pisemnego oświadczenia woli i w ten sposób przenosi na drugą osobę – nabywcę (indosatariusza) przysługujące mu prawa. Tę formę przeniesienia praw z weksla reguluje szczegółowo Prawo wekslowe w artykułach od 11 do 20.
Klauzula „nie na zlecenie”
Klauzula „nie na zlecenie” oznacza, że opatrzony nią weksel nie może być przenoszony drogą indosu. Tym samym jedynym sposobem przeniesienia praw z takiego weksla jest dokonanie przelewu wierzytelności. Nabywca nie korzysta wówczas z przywilejów zagwarantowanych w przepisach Prawa wekslowego dla nabywcy weksla w drodze indosu. Dłużnicy wekslowi mogą na przykład przeciwstawić mu wszystkie zarzuty, jakie przysługiwały względem poprzednich posiadaczy (zbywców) tegoż weksla. Powszechnie tego rodzaju weksle nazywa się wekslami imiennymi lub rekta-wekslami.
Forma klauzuli „nie na zlecenie”
Wystawca może odebrać wekslowi charakter obiegowy poprzez umieszczenie na nim zwrotu „nie na zlecenie” lub innego równoznacznego. Podstawowa formuła brzmi: „zapłacę (…), lecz nie na jego zlecenie”. Należy przy tym bezwzględnie pamiętać, że pominięcie słowa „zapłacę” odbiera dokumentowi charakter weksla własnego. Najczęściej spotykane blankiety wekslowe utrudniają wystawienie weksla imiennego. Zawierają bowiem słowa „na zlecenie”, które należałoby wykreślić. Weksel zawierający postanowienie „na zlecenie (…), lecz nie na jego zlecenie” jest nieważny.
Ponadto należy w tym miejscu dodać, że klauzula „nie na zlecenie” lub inna równoznaczna musi być umieszczona na wekslu. Tym samym, zgoda dłużników wekslowych nie jest skuteczna, jeśli jest zawarta w innym niż weksel dokumencie.
